The Constant Gardener: “suite”, maar “fin”?

Dus: Big business moordt om winsten op peil te houden. De extra dimensie die ik van een le Carré wel een beetje verwacht had, zit in het feit dat het betrokken product helemaal niet zomaar wat rommel is, maar wel degelijk een uitstekend medicijn. Het heeft werkelijk het potentiëel om een wondermiddel te worden, één van die wondermiddelen waarvan wij, die al eens infecties overleven waaraan de rijkste man ter wereld van een eeuw of wat geleden zou sterven, maar al te goed weten dat ze bestaan.

Wat is dan eigenlijk het probleem? Het probleem is dat het product nog niet helemaal op punt staat. En omdat het erg duur is, en heel lang duurt, om dat probleem uit te analyseren en te verhelpen, heeft Big Business een sneller systeem gevonden. Het wondermiddel wordt onder het mom van humanitaire actie toegepast in Afrika, waar een hoop nietsvermoedende Afrikanen dienen als proefkonijn: letterlijk. En dus sterven ze aan bijwerkingen als ademhalingsinfecties of bloedvergiftiging of whatever, en big Business heeft zijn korte weg naar het punt waarop het middel in de VS – tegen dan veilig, natuurlijk – aan de man kan gebracht worden.

En dat impliceert de medeplichtigheid van een hoop dokters, professoren, of medisch en ander personeel, dat dan ook vlijtig geïntimideerd wordt om academische onafhankelijkheid of wetenschappelijke objectiviteit overboord te gooien, en de belangen van de Westerse aandeelhouder te dienen: daar gaat het verhaal weer de klassieke toer op. Tot en met moord op de vrouw van de hoofdpersoon, toen die in een positie was om de hele zaak toch nog op een geloofwaardige manier aan te klagen.

Maar daarmee heeft Le Carré zichzelf in een behoorlijk moeilijk parket geschreven; een parket waarvan mijn eigen ervaringen als hobbyfilosoof me vertelt dat het zelfs wel eens te moeilijk zou kunnen zijn.

Immers, ikzelf ben één van de eersten die alle dagen de farmaceutische industrie moet danken op mijn blote knieën, inclusief voor het feit dat ik nog leef, en voor het feit dat ik niet mijn hele leven blind ben. Aan de andere kant heb ik altijd geprobeerd extreem-links te vragen hoe ze verwachten serieus genomen te worden, als hun verzuchtingen (vaak genoeg oprecht) altijd weer moeten ingekleed worden in het oliedomme “het kapitalisme veroorzaakt de armoede in de wereld”. Dus moet ik nu ook consequent zijn, en net zoals ik dat van extreem-links verwacht, bereid zijn de rotte plekken in mijn eigen kamp aan te klagen.

En merk op: Le Carré beweert niet dat de industrie de Afrikaanse armoede veroorzaakt. Le Carré verbetert integendeel die standaard opgewarmde kost door er aan te herinneren dat de mensen in Afrika al doodarm zijn, zoals de hele mensheid nu eenmaal de hele geschiedenis doodarm is geweest. En dat is waar al die hypocriete diplomaten en corrupte universiteiten en omgekochte wetenschappers uit het verhaal zich achter kunnen verschuilen: de slachtoffers van het dubieuze product zijn toch al aan het sterven. Dus wat doet het er toe dat ze sterven aan de bijwerkingen van het veelbelovend product, als ze anders waren gestorven in de burgeroorlog of van de honger of van de vele infectieziektes waaraan ze nu eenmaal toch al sterven? Is het dan niet beter (allez, toegeving: “minder slecht”) als ze sterven aan het onderzoek naar een product dat weldra een nieuw wondermiddel van de Westerse wetenschap zal zijn?

En weet je waarom ik pas gezegd heb dat le Carré zich eigenlijk een beetje in een hoek geschreven heeft; waarom dit allemaal wel eens te moeilijk zou kunnen zijn? Omdat ik niet weet waarom het juiste antwoord luidt dat dat natuurlijk niet beter is, maar integendeel cynisch is, en meedogenloos, exploiterend, etcetera, etcetera. Want zie je, le Carré stelt impliciet dat soort vragen wel, maar hij lost ze niet op. Hij heeft zijn potentiëel wondermiddel geïntroduceerd om de standaard slappe kost (“Big Business heeft het gedaan”) op te warmen, maar voor de rest laat hij de lezer maar gewoon, zonder enige verdere filosofische bijstand, oordelen dat het allemaal Heel Erg Verkeerd is.

En zeker, als je aanhanger bent van één of andere religieuze moraal, dan is dat allemaal niet in overeenstemming met de bijbel, de wil Gods, de Natuurlijke Aard der Dingen en vele, vele andere spreuken om achter weg te kruipen. Alleen, dit soort dingen is nog altijd een "linkse" kritiek aan het establishment van het grote geld. En dat maakt een heel groot verschil.

Ik zie nog het gezicht van Kristien Hemmerechts, toen de één of andere pastoor in een televisiedebat oordeelde dat abortus “intrinsiek slecht” was; en zij, met de gelaatsuitdrukking die je normaal gebruikt als je een harige spin door je eten ziet kruipen, informeerde “wat bedoelt u met intrinsiek slecht?”.

Het punt is, onze linkerkant heeft er altijd veel werk van gemaakt ons er op te wijzen dat alle morele standaarden relatief waren, dat de moraal van de ene de onderdrukking van de andere was, en dat er “by the end of the day” in morele systemen niet veel beter was dan vrije keuze, een beetje zoals in vrije liefde eigenlijk - remember that one?

Dus tegen welke standaard is het dan fout dat Big Business producten ontwikkelt waarvan de prijs de levens zijn van mensen die toch al sterven?

Hey, ik wil het hier niet allemaal verdedigen, hé, ik probeer er alleen op te wijzen dat de aanklacht van onze linkse critici wel eens veel moeilijker zou kunnen liggen dan ze altijd zomaar aannemen. Want ja, je kan natuurlijk altijd zomaar ergens een moraal veronderstellen waarbij dat inderdaad allemaal verschrikkelijk slecht is, zoals le Carré zelf ook doet, maar dat is nu juist waartegen linkse critici zich altijd zo hebben tegen verzet; tenminste zolang de moraal nog de moraal van de pastoor uit dat programma was.

Begrijp ik nu dat dat niet langer geldt wanneer de stokpaardjes van de maatschappijcritici op tafel liggen, omdat dan ineens weer wel absolute, of minstens niet verder in vraag te stellen ethische criteria gelden?

Ik weet het niet. In feite heb ik als hobbyfilosoof al meer nagedacht over wat er overblijft van morele kwesties wanneer je ze hebt ontdaan van de dikke, kleverige lagen moraaltheologie waarin ze altijd worden verpakt. En zoals ik al zei: mijn ervaringen zijn dat het wel eens te moeilijk zou kunnen zijn om op een consequente manier dit soort vragen te stellen.

Als je geen “absolute” morele standaarden erkent; bij welk criterium ga je dan veroordelen dat de farmaceutische industrie op de kap van mensen die toch al aan het sterven zijn geneesmiddelen ontwikkelt, waarvan we toch ook altijd erg verontwaardigd zijn als nog andere mensen er geen toegang toe hebben?

Ik weet het niet. Grotere filosofen dan ikzelf zullen zich er moeten mee bezig houden. In afwachting vind ik wel dat alle prestaties van de farmaceutische industrie van de wereld hen niet kunnen vrijpleiten van aanklachten voor wanpraktijken, corporate greed, diverse vormen van intimidatie en moord, met de uiteindelijke bedoeling de winsten te maximalizeren.