Wie stamt af van de aap?

Een variatie op een thema dat ik al eerder op het web heb gezet. Als misverstand is het van hetzelfde kaliber als het “kip-ei probleem” (1), dus ik plaats het maar eens opnieuw.

Veel mensen hebben het moeilijk met de evolutietheorie omdat volgens die theorie de mensen afstammen van de aap. Hoewel ik die mensen niet uit hun lijden zal kunnen verlossen is het wel zo dat er één en ander mis is met die stelling. Probeer het eens als volgt te zien: stammen de chimpansees af van de apen? Stammen de gorilla's af van de apen? Stammen de bavianen af van de apen? Als je nog altijd niet voelt dat er iets wringt, vooruit dan: stamt de zalm af van de vis? Stamt de berk af van de boom?

Ik denk dat de verwarring die deze vragen oproepen, illustreert dat de uitdrukking "afstammen van" een verkeerde uitdrukking is. Er zijn ca. 200 soorten apen. Bavianen zijn er daar één van. Chimpansees zijn daar een andere van. En wij zijn daar een derde van. En zo ook is de relatie tussen “zalm” en “vis” niet een relatie van “afstammen” maar van “een voorbeeld van”.

Wat is dan onze verhouding tot de aap? Als we allemaal één van de voorbeelden van “de aap” zijn, dan is de vraag alleen: hoe dicht of ver staan we van die andere apen af? Veel mensen beelden zich in dat er zoiets bestaat als de groep van de apen, dat de naaste verwant van die groep als geheel de mens is, en dat je van die groep "aap plus mens" als naaste verwant één of ander knaagdier, of zoiets, zal vinden.

Dat denken begint alvast goed, namelijk in termen van groepen. Laten we dat hier ook doen, en we beginnen met de bonobo's.

Stammen de bonobo's af van de apen? Neen, de bonobo's zijn een soort apen. Wie is de naaste verwant van de bonobo? Dat is de chimpansee. Zo'n 2.5 mio jaar geleden liep er een groep "proto-chimps plus -bonobo's" rond, die groep splitste zich in twee, en anders dan wat normaal gebeurde bij deze soort (waarvan groepjes voortdurend ontstaan en weer samensmelten), ontmoetten ze elkaar nooit weer terug.

En de leden van beide groepen kregen kinderen, maar ook die kinderen zagen nooit de kinderen van de andere groep terug. En idem dito voor de kleinkinderen, enzovoort; de twee groepen waren definitief gesplitst, hoewel ze natuurlijk wel tot de dezelfde soort behoorden. De reden waarom ze zo onherroepelijk gesplitst waren, was dat het regenwoud in die tijd aan het terugtrekken was, en de beide groepen kwamen aan verschillende kanten van de Kongo-rivier terecht, en omdat het teruggetrokken woud niet langer rond de oorsprong van de Kongo-rivier liep; en de dieren ook niet over de brede rivier konden zwemmen, zagen ze elkaar nooit meer terug.

En omdat doorheen de generaties kleine variaties zich opstapelden in de leden van beide groepen, en omdat die variatie nooit meer werd uitgewisseld - want ze zagen elkaar immers nooit meer terug - begonnen ze zich met de (miljoenen) jaren steeds verder uiteen te bewegen en op de duur waren de leden voldoende van elkaar gaan verschillen om ze als twee verschillende soorten te klasseren.

En varianten op dat thema zijn in de evolutietheorie gewoonlijk de oorzaak van soortvorming.

Dus wie is nu de naaste verwant van de groep bonobo + chimpansee? Een zeer goed (maar niet perfect) antwoord op die vraag is "de gorilla". "De gorilla" is een miljoen keer beter dan "de platworm" of "de rhododendron" zou geweest zijn. Iets van een, uit het blote hoofd, 10 mio jaar geleden moet de gemeenschappelijke voorouder van beide - gorilla aan de ene kant en bonobo + chimpansee aan de andere - in twee groepen gesplitst zijn. Een iets minder goed antwoord dan de gorilla was de orang utan, die als ik me goed herinner een 15 mio jaar is afgesplitst.

Kortom we krijgen geen al te slecht beeld als we de zaak voorstellen als:

((((bonobo), chimpansee), gorilla), orang utan)

En de volgende is, dacht ik, de gibbon.

En wat veel mensen zich inbeelden, is dat we zo nog een tijd apen kunnen blijven toevoegen, en dat we helemaal op het einde ook nog de mens kunnen toevoegen. En dat is fout.

In werkelijkheid moeten we de mens heel veel vroeger toevoegen. We moeten de mens al toevoegen wanneer we de vraag stellen wie de naaste verwant is van de groep (chimp + bonobo). Want dichter verwant aan chimp en bonobo dan de gorilla, laat staan de orang utan, de gibbon of de baviaan, is de mens.

Ergens een 5 tot 6 mio jaar geleden moet een populatie proto chimp/bonobo/mens geleefd hebben, die zich in twee groepen splitste... etcetera. En van die groep pas, was de gorilla de naaste verwant. Dus het juistere beeld is:

(((((bonobo), chimpansee), mens), gorilla), orang utan)

Hetgeen natuurlijk nogmaals punt 1 illustreert. Niemand "stamt af" van de apen. Iedereen is gewoon lid van één van de groepen die op hun beurt allemaal apen zijn. En de juiste indeling is niet alle apen bij elkaar en de mens als een tweede groep daarnaast. De juiste indeling is een indeling waarbij de mens middenin het pak zit.
---------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/een-puur-verbale-kwestie.html