Hier komt een theorie over een onderwerp waar al veel over geschreven en geruzied is, en los van de vraag of iemand dat allemaal al veel eerder heeft gezegd: ik heb het toch zelf bedacht.
Het onderwerp is wat we wel eens “Rijk en Arm” zien noemen. We zijn met pakweg zes miljard op de wereld, en daarvan leeft minstens één miljard in omstandigheden die wij ons niet eens kunnen voorstellen. Honger, ziektes, stervende kinderen, overlijdens in het kraambed, en vele, vele andere. Dat soort dingen doet natuurlijk vragen rijzen bij homo computeriens, en één van die vragen is “hoe komt dat?”.
Mijn theorie gaat niet over het onderwerp zelf, maar over onze benadering van dat onderwerp. Dat heb je met hobby- (en andere) filosofen: ze doen wel eens aan “kennistheorie”. Om indruk te maken op de vrouwtjes van onze soort noemen we dat natuurlijk geen “kennistheorie”, maar wel “epistemologie”, maar of het ook werkelijk leidt tot grotere aantallen nakomelingen weet ik niet.
Hoe dan ook. Ik heb dus een theorie die ons iets vertelt over onze kennis over het onderwerp “Rijk en Arm”. Die theorie klinkt als volgt. Wanneer we in een positie zijn om er over na te denken, dan is dat omdat we zelf niet bezig zijn met de vraag wat we onze peuters vandaag te eten zullen geven. We horen zelf al bij het deel van de wereldbevolking die nooit in de buurt van dat soort problemen geweest zijn, en dat maakt dat we ons eigen perspectief normaal vinden. We hebben immers nooit iets anders meegemaakt, en we verwachten niet dat we ooit iets dergelijks zullen meemaken. Niet dat het totaal onmogelijk is, maar als het ons zou overkomen is er naar al onze maatstaven een ramp gebeurd.
Dus dat creëert een welbepaald perspectief. Als het onderwerp het verschil tussen “rijk” en “arm” is, en dus de oorzaken en de remedies daarvan, en we ervaren “rijk” als normaal, dan is “arm” het te verklaren onderwerp. En gezien de hartverscheurende toestanden die daarbij horen, moet de causaliteit de vorm aannemen van een beschuldiging. “Het is de schuld van [iets]”.
Alleen al abstract geredeneerd kan je evengoed een standpunt innemen waarbij niet “rijk”, maar “arm” de normale toestand is. In dat geval zou het perspectief waarmee we naar de causaliteit kijken er natuurlijk helemaal anders uitzien. “Rijk” zou nu het te verklaren onderwerp zijn, en de redenering zou niet langer de vorm aannemen van een beschuldiging (want nu hebben we het niet over hartverscheurende toestanden) maar integendeel over stijgende levensverwachting, dalende kindersterfte en verspreiding van de welvaart naar brede lagen van de bevolking. Niet langer een beschuldiging, dus, maar wel een oplossing. “Het is te danken aan [iets]”.
En nu gebeurt er iets vreemds! In feite is ongeveer heel het politieke spectrum, van extreem links tot extreem rechts, dat de verklarende factor van het verschil tussen “rijk” en “arm”; de term die we daar tussen die vierkante haakjes moeten zetten (sterk vereenvoudigd, misschien, maar toch) “het kapitalisme” is. Of misschien ook “de vrije markt”, of “de Industriële Revolutie”, of welke poging tot nuance je ook maar zou willen verzinnen, maar het merkwaardige feit is dat iedereen het er eigenlijk over eens is!
En dus liggen de vele moeilijkheden en ruzies rond het onderwerp niet aan de causaliteit van het onderwerp zelf (want daar is iedereen het over eens), maar aan het perspectief dat er rond hangt! Links ziet in de armoede die zo vaak voorkomt een symptoom van “ongelijkheid”, die op zijn beurt (inderdaad!) door “het kapitalisme” wordt veroorzaakt: de armoede is de schuld van het kapitalisme! En rechts ziet in de welvaart de overwinning op een millennium durend evenwicht, en verheugt zich in de uitbraak uit de vermorzelende armoede: het is te danken aan het kapitalisme!
Eenmaal op dat punt denk ik dat de geregelde lezer van Speels maar serieus mijn eigen standpunt wel zal kennen. “Puur abstract geredeneerd” is het mogelijk elk van beide perspectieven in te nemen, en daaruit af te leiden of de verklarende factor klinkt als een beschuldiging, dan wel als een oplossing. Maar we weten welk van beide perspectieven het correcte perspectief is, omdat de simpele historische realiteit ons dat vertelt. De historische realiteit is dat de mensheid sinds zijn ontstaan gevangen zat in vermorzelende armoede. Dus hoewel beide partijen het eens zijn dat het kapitalisme een enorme impact heeft gehad, in die zeer, zeer kleine fractie van de tijd dat het in vergelijking met de mensheid zelf bestaat, denk ik dat het wereldbeeld van rechts het hier bij het rechte eind heeft. De armoede die we ook vandaag nog zien is de toestand zoals die er overal en altijd geweest is. En dus is het feit dat grote delen van de wereld daar vandaag aan ontsnappen een gebeurtenis van historische proporties. Waar zo’n beetje “epistemologie” toch goed voor is...
Geen opmerkingen:
Een reactie posten