Enkele interessante stukken uit Maps of Time (1) gaan over het ontstaan van steden en hun impact op de beschavingen. In een vroeg stadium waren stedelijke elites militair of priesterlijk van aard, en die keken typisch neer op activiteiten als ambachten en handel. Dat was niet zo verwonderlijk in tijdperken met nog relatief kleine bevolkingen. De voornaamste bron van inkomsten voor die elites kwamen neer op vormen van plundering of afzetting zoals je die van respectievelijk soldaten of priesters kan verwachten. En als je kan plunderen en afzetten; waarom zou je dan nog werken, nietwaar?
Zo krijgen zowel Marxisten als libertariërs op een belangrijk punt gelijk! Er viel nooit veel goeds te verwachten van overheden, zonder daarom te ontkennen dat ze helemaal geen rol te spelen hadden. Bescherming tegen vreemde invallers, verstrekking van bepaalde diensten, zeg bijvoorbeeld juridisch, het was allemaal nodig, maar of het de sociale en economische kosten waard was...
Wanneer een bevolking groter wordt, en ook wanneer het niveau van technologie verbetert, valt er meer en meer welvaart met productie en handel te rapen, eerder dan door plundering. Wanneer dat vele ordes van grootte meer begint te worden, krijgen de kringen van handel en nijverheid alsnog meer invloed. Eerst kijken de "betere klassen" er nog steeds op neer, geleidelijk wordt hun opmars onafwendbaar, en op het einde zitten we in een wereld waarin "ridders" en "baronnen" worden gerecruteerd uit de cirkels van de ondernemers.
Kom, ik geef het toe, dat laatste is mijn eigen verhaal dat ik er snel aanplak. Maar de tendens dat de "betere kringen" (dat zijn zij die de andere mensen kunnen wijsmaken dat zij de "betere kringen" zijn...) neerkijken op economische - in tegenstelling tot geplunderde - welvaart is iets dat blijkbaar nooit helemaal verdwijnt. Ik moest in ieder geval terugdenken aan een discussie die zich ooit eens op usenet heeft afgespeeld, en waarin het thema, in een heel andere context en om heel andere redenen ook opdook.
Het punt was, in een studie van moderne verhalen, als ik me goed herinner meestal televisie uitzendingen, was de vraag wat voor bevolkingsgroepen typisch als "goeden" versus "slechten" werden voorgesteld. En het bleek dat pakweg de loodgieter wel eens de dader was, maar evengoed het slachtoffer of de held kon zijn, en hetzelfde gold voor de dokter of om het even wie... Behalve...
De ondernemer! De ondernemer bleek altijd voorgesteld te worden als een crimineel! Hij verduisterde geld, of hij buitte arbeiders uit, of hij vervuilde de planeet naar de vaantjes of hij bedreef illegale handel... Maar hij was altijd de dader, nooit het slachtoffer, nog minder de held. Ik weet dat enkele anecdotes geen statistiek zijn, maar aangezien we de statistiek net achter de rug hebben, toch even proberen. Als ikzelf me enkele van dat soort episodes met ondernemers voor de geest probeer te halen, dan lijkt het verhaal me te kloppen. Ik denk aan scènes met mooie villa's en zwembaden en kalende vaders die met zure gezichten smachtende schoonheden van de ware liefde afhouden - en uiteindelijk zit er achter al dat uiterlijk vertoon een laag van verrotting en corruptie.
Onze sociaal-economische realiteit is heel erg veranderd. De zeggenschap van onze maatschappij ligt al lang niet meer bij de "adel" en consoorten, maar wel, één stem per persoon, bij gemeen gepeupel als ikzelf. Maar dat de handelaar en de ondernemer altijd overal alles verkeerd doen, dat is nog steeds één van die "universele" beelden, die naar ik aanneem zo geloofwaardig zijn om geen andere reden dan dat ze lang genoeg zijn herhaald. Een zestal millennia is dat stilaan ook alweer.
----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/09/niet-bescheiden-genoeg.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/09/een-maat-voor-complexiteit-vervolg.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten