Nog een mooi voorbeeld uit Braudel (kapitalisme, 4)

Zoals dat gaat met zeer goede boeken waarin je "eens wat bladert om iets na te checken": voor je het weet ben je het weer helemaal opnieuw aan het lezen. Zo zit ik intussen in hoofdstuk 3, §3 titel 9 van mijn Fernand Braudel (1), en ik krijg een mooi voorbeeld van het punt dat ik al een tijdje probeer te maken. Beeld je in dat je één van die "linkse critici van het systeem" bent, en dat je van mening bent dat "vroeger", in de pré-kapitalistische periode, toen de mensen nog zelfvoorzienend waren, alles "beter" was. In dat geval heb je een hele bundel van economische rampen die over de mensheid uitgestort raakten: de geldeconomie, de markten, de handel en natuurlijk, het kapitalisme.

Zoals we nu een paar keer gezien hebben, Braudel laat zich gedeeltelijk door dit discours meeslepen (2), maar in mijn eerlijke opinie, eerder als slachtoffer van een soort "linkse taalvervuiling" (ja, dit komt nogal uit de hoeken waar je veel dom-rechts aantreft, maar als het waar is, dan is het waar) dan als dader. Maar hoe ziet de nu de feitelijke historische evolutie er precies uit - in dit geval, de geschiedenis volgens Braudel, die intussen toch door vriend en vijand tot de grootste historici wordt gerekend?

Wel, we beginnen dus met die middeleeuwse, (quasi) feodale wereld, met heel veel landbouw en een bescheiden nijverheid. En inderdaad, het grootste deel van de productie is "thuisproductie", bestemd voor eigen gebruik en ruil op de schaal binnen het dorp (veruit het grootste deel van de mensen leeft in dorpen). Met het vorderen van de middeleeuwen ontstaan de grotere steden en nu zijn er ook nog organisaties die de nijverheid structureren: de gilden. En neem aan dat die ook nog tot de "goeden" behoren (de "kapitalisten" zijn vanzelfsprekend de "slechten").

De volgende fase is dan dat er "handelskapitalisme" (3) ontstaat. De werknemers uit de nijverheid krijgen van de handelskapitalisten werkkapitaal voorgeschoten, in de vorm an grondstoffen (zeg wol) waarvan zij afgewerkte producten maken (zeg draad, die dan weer de grondstof voor de wevers is...). Het prijsverschil tussen het gewicht in wol en hetzelfde gewicht in gesponnen draad is waarvan ze leven. Je ziet natuurlijk voor je ogen gebeuren dat de sociale relaties evolueren naar een toestand van loondienst (en nog wel in stukloon...), om nog te zwijgen van hoe ze in het spel van "voorschotten" en dus schulden meer en meer in de greep van de financiële wereld raken.

Dat is hoe het verhaal van de "primitieve acumulatie" aanvangt: loondienst, een vicieuze schuldencirkel, de rijken die intussen rijker worden, investeren in de kolonieën, imperialisme; je kan het lijstje zelf wel verder aanvullen.

Maar, zegt Braudel, dat is een systeem dat weliswaar grote delen van Europa in zijn greep krijgt, maar andere grote delen van Europa weten er juist aan te ontsnappen. En welke delen zijn dat? Dat zijn die delen waar aanzienlijke hoeveelheden grondstoffen niet aangeleverd werden door de "handelskapitalisten" maar integendeel... beschikbaar waren op dezelfde markten die dienden als afzetmarkten om de afgewerkte producten te verkopen!

Kijk toch eens aan. Ik heb al vaak de linkerkant ("Wereldsystemen"!) beroep weten doen op Fernand Braudel om heel het verhaal van Marxiaanse "primitieve accumulatie" en structurele internationale uitbuiting (dit is bij mijn weten mijn eigen vlug verzonnen term) te vertellen. Maar het is wel de allereerste keer dat ik zie dat de streken die aan dat systeem wisten te ontsnappen de streken waren waar er ook markten beschikbaar waren. Nu, het is perfect consistent met mijn eerdere opmerkingen: Braudel noemt de wereld van de "vrije markten" uitdrukkelijk niet "kapitalisme" (integendeel), en het is die wereld waar je je tegen de monopolies en machtsposities van de staat en het grootkapitaal beschermd ziet.

Vreemd, nietwaar, dat je Braudel zelf moet lezen, en niet alleen wat de mensen die Braudel "citeren", om dat te weten komen?

------------------------------
(1) Braudel, le Jeux de l'Echange
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/03/fernand-braudel-en-kapitalisme.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/03/fernand-braudel-en-kapitalisme-2.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/03/kapitalisme-3-de-amerikaanse-plantages.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/10/het-handelskapitalisme.html