maandag 11 december 2006

Waarom vinden ze bevolkingsgroei zo belangrijk?

Een hele tijd geleden was er een discussie bij LVB (zie de blogroll; de preciese draad herinner ik me al niet meer) waarbij het probleem van de bevolkingsaangroei werd aangekaart. Dat probleem is hier ook al vaak aan de orde geweest (1), meestal om te herinneren aan een eenvoudige mathematische waarheid. Als om het even wat, dus ook een bevolking, groeit aan een constant tempo – om het even welk – dan duurt het een welbepaalde periode (afhankelijk van dat tempo) voor het verdubbelt. En dat geeft aanleiding tot reeksen die er uitzien als “2, 4, 8, 16, 32, 64” enzovoort. Ik nodig alle aanhangers van bevolkingsaangroei uit om voor zichzelf de reeks nog een eindje verder te zetten, en zich af te vragen of de resultaten hen echt niet doen nadenken.

Toch kregen we in de draad waarover ik het had iets te lezen als “bezorgdheid rond overbevolking is eigenlijk een willen wegwerken van mensen, en dus genocide”.

Whew! Als dat geen krachtige taal is! We zullen dit maar interpreteren als een stijlvolle, want emotionele uitdrukking van een diep gevoeld standpunt. Een standpunt dat waarschijnlijk niet de gesuggereerde berekeningen heeft gemaakt, want ja, de conclusies zijn op hun beurt ook al genocide, en een mens wil zich toch niet schuldig maken aan genocide, nietwaar?

Maar waar komen toch al die emoties rond het onderwerp vandaan? Een eerdere post hier, als ik me goed herinner, zocht een verklaring in de restanten van een religieus denken die tot vandaag nazinderen: het is een toepassing van het “ga en vermenigvuldig u”; en als het Goddelijk voorschrift botst op de wiskunde, des te erger voor de wiskunde.

Vanzelfsprekend zijn er ook wel opwerpingen die beter zijn dan nazinderend fundamentalisme. De bevolkingsgroei, zo leren we, komt alleen in problemen indien de groei niet parallel loopt met ofwel een groei in beschikbaar land, ofwel in efficiëntie in de productie. En aangezien de technologische vorderingen van de laatste eeuwen er met gemak in geslaagd zijn de bevolkingsgroei voor te blijven, is de mensheid op het moment van zijn hoogste bevolkingsaantal ooit, ook nooit (zelfs niet bij benadering) zo rijk geweest.

En dat is natuurlijk ook zo, maar het is op zich geen argument voor een bevolkingsaangroei. Het toont hoogstens dat het mogelijk is om gedurende langere periodes stijgende bevolkingen te blijven dragen. Maar het toont, bijvoorbeeld, niet dat dat op alle punten van de curve mogelijk is; bijvoorbeeld bij 1 miljard mensen (een eeuw of wat geleden), èn bij zes miljard mensen ( het jaar 2,000) èn bij om het even welk veel groter aantal dat je maar wil opnoemen – en waar we bij constante groei (en dus verdubbeling) op verbazingwekkend weinig tijd zouden arriveren. bijgevolg was dat pleidooi geen argument voor bevolkingsaangroei, maar voor technologische vooruitgang. Niemand hoeft mij van technologische vooruitgang te overtuigen. Overigens, iemand die daar toch twijfels bij heeft moet maar even bedenken dat, gegeven het feit dat de mensheid nu eenmaal groeit, technologische groei helpt de nadelen van de bevolkingsaangroei op te vangen.

Intussen zijn we toch maar bij het werkelijke argument aangeland. Dat argument denkt dat een stijgende bevolking in sterk oorzakelijk verband staat met technologische vooruitgang. Het is belangrijk er op te wijzen dat dat een sterk argument is, en dat er onberispelijk rationalistische denkers zijn die dat argumenteren (2). Maar het zal erg hard zijn om daar iets van te maken dat zelfs maar in de verte lijkt op een één voor één verband. Er zijn heel veel meer voorbeelden te vinden van gevallen waar een bevolkingsgroei geen aanleiding heeft gegeven tot technologische evolutie, dan gevallen waar dat wel zo was. Maar als de theorie een “sterk oorzakelijk verband” poneert tussen bevolkingsaangroei en technologische ontwikkeling, en vervolgens blijkt dat de beweerde “oorzaak” maar zeer af en toe ook werkelijk het beweerde “gevolg” voorafgaat, dan moeten we die theorie toch een beetje relativeren, nietwaar?

De waarheid is dat er mathematisch een omgekeerd verband bestaat tussen welvaart en bevolkingsaangroei. De welvaart van een samenleving is nog altijd haar productiviteit per hoofd. En de waarde van breuken daalt nog altijd wanneer de noemer van die breuken stijgt. Terwijl er hoogstens een mogelijk - maar onzeker en in elk geval zwak - evenredig verband bestaat tussen welvaart en bevolkingsgroei. Misschien toch maar even die reeks van 2,4,8,16 enzovoort in gedachten blijven verderzetten, tot het licht schijnt?

-------------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/02/dingen-die-iedereen-zou-moeten-weten.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/04/malthus.html
(2) North & Thomas, The Rise of the Western World, A New Economic History, 1973

6 opmerkingen:

Anoniem zei

Ik denk dat je op een aantal punten wat kort door de bocht gaat. Laat me beginnen met je grootste uitschuiver: welvaart is niet gelijk aan productiviteit per hoofd, maar totaal geproduceerde welvaart per hoofd ('productiviteit' is op zich al 'per hoofd'). Als er nu een gemiddeld zieltje bijkomt, dat mag je er logischerwijze van uit gaan dat die persoon evenveel zal produceren als het gemiddelde en dat die dus geen invloed zal hebben op de welvaart. Tenzij je - terecht overigens - de wet van de minderende meeropbrengsten bovenhaalt, maar dan moet technologische groei niet de nadelen van 'toenemende bevolking' opvangen (zoals je eerder beweert), maar de nadelen van de minderende meeropbrengsten - en dat is toch al een stuk minder beangstigend.

Verder denk ik dat het eens goed is om oorzaak en gevolg om te draaien. Is het niet normaal dat een stijgende welvaart (door een technologische revolutie) gecompenseerd wordt door een bevolkingsaangroei? Stel even dat de productiviteit hier in Belgie door een fantastische uitvinding van de ene dag op de andere verdubbelt, dan kan je bevolking met 50% laten toenemen en dan heeft iedereen nog altijd 30% meer. Of die bevolkingsaangroei er nu komt door meer kindertjes te baren, lagere sterftecijfers of door immigratie van mensen uit armere landen, dat is voor ons marktfundamentalisten dan een detail waar we ons niet om hoeven te bekommeren. Het volstaat te zeggen dat bevolkingsaangroei een gevolg is van economische groei.

Nochtans zijn er ook goede argumenten om aan te nemen dat een bevolkingsaangroei (opnieuw: natuurlijk of door immigratie, dat doet er niet toe) economische groei stimuleert en dus dat economische groei ook het gevolg kan zijn van bevolkingsaangroei. Zo is bvb redelijk gemakkelijk te begrijpen dat het interessanter is om veel geld te investeren in een groeiende dan in een krimpende markt. Of dat nieuwigheden gemakkelijker verspreid geraken als er tegen een hoog tempo nieuwe mensen met nieuwe behoeften bijkomen. Een goed voorbeeld is denk ik het Verenigde Staten van de 19de eeuw - merk ook op dat toen de wet van de minderende meeropbrengsten nauwelijks van betekenis was (er was toch land genoeg) en de bevolkingsaangroei (hoofdzakelijk als gevolg van immigratie) volop investeringen aantrok waardoor de VS in het begin van de 20ste eeuw aan de top kwam te staan. Uiteraard is dit argument een stuk zwakker en ben ik het wel eens met het 'every-sperm-is-sacred' - argument (http://www.taboo-breaker.org/religion/sperm.htm) dat jij aanhaalt nogal ridicuul is, maar dat is voor een andere keer.

Koen Robeys zei

Dat lijkt me nu toch een beetje semantiek. We hebben dus nog steeds dat je de totale productie moet delen door het aantal (eters). Ik wil aannemen dat je tussen economisten moet opletten of je het "productiviteit" dan wel "productie" noemt, maar ik denk echt dat de boodschap hier niet verandert.

We delen de productie dus door het aantal, dat wil zeggen, we hebben een breuk, en in die breuk staat een noemer, en als die noemer stijgt, dan daalt de waarde van de breuk.

Alleen, zeg je, het is "logisch" dat een bijkomend zieltje evenveel zal produceren. Maar in practisch dezelfde zin zeg je dat er zoiets is als "afnemende meeropbrengsten". En dat laatste zegt dat het integendeel logisch is dat een extra zieltje *niet* evenveel zal produceren, maar integendeel steeds minder, *indien* je andere productiefactoren constant houdt.

Dus een stijgende bevolking op een constante hoeveelheid land zal "logisch gesproken" *niet* gemiddeld evenveel produceren - toch niet op de langere duur, wanneer de constante verdubbeling zelfs de grootste continenten inhaalt. Zoals de geschiedenis overigens constant laat zien.

De oplossing - in de paar gevallen dat die oplossing er kwam - was dat (wanneer er geen land kon toegevoegd worden, zoals wel het geval was in de VS in de 19de eeuw) niet de hoeveelheid land moest meegroeien met de bevolking, maar wel het kapitaal. Alleen was het niet voldoende om altijd maar meer houten ploegen ter beschikking te stellen ("kwantiteit"). Het kapitaal zelf moest van betere *kwaliteit* zijn, zeg maar: "productiever". Ijzeren ploegen werken beter dan houten ploegen, en stalen tandraderen zijn beter dan houten tandraderen.

Technologische vooruitgang, dus.

We weten, van wetenschappen als anthropologie, dat mensenpopulaties de neiging hebben te groeien met enkele percenten per jaar. Ik neem aan dat je de verdubbelende reeks kent - dat je weet dat een bevolking die vandaag met 1 miljoen is en die groeit met 1% per jaar over 700 jaar met 1 miljard is.

Het lijkt me dan ook redelijk te concluderen dat *zelfs* de groei van slechts één percent door de geschiedenis niet is volgehouden, en niet vol te houden is. België *had* één miljoen inwoners, ergens in de middeleeuwen, en België heeft géén miljard inwoners, 700 jaar later.

En het lijkt me ook redelijk aan te nemen dat de laatste groeispurt van Europa, sinds ergens de zeventiende eeuw, relatief veel minder in populatiecrashes is verzand dan daarvoor, *omdat* we sindsdien de Industriële Revolutie hebben gekend, met haar wetenschappelijke en technologische basis.

Dus ik denk dat het "je gaat kort door de bocht", wel, uim, nogal kort door de bocht gaat. Ik heb niet het gevoel dat er iets instaat dat ik zou moeten herformuleren. Als ik hier eens met economisten over praat zal ik wel rekening houden met de mogelijkheid dat zij "productiviteit" definiëren als een eenheid per hoofd. Over betekenissen van woorden wil ik me tenslotte geen zorgen maken.

Anoniem zei

Laat me even een voorbeeldje geven: stel even dat we met 1000 man zijn die elk 100 produceren, maar door de wet van dalende meeropbrengsten zullen de volgende 500 maar 95 produceren. Als je alles even uitrekent, kom je dan voor je totale productie op 147500 uit (ipv je verhoopte 150000) of een verlies van 1,66%. Als we dus door schaalvoordelen of technologische vooruitgang (wie weet zit er in die 500 geen halve Einstein) meer dan 1,66% winnen, zijn we beter af met die 500 man extra - 1,66% groei lijkt niet zo'n onoverkomelijk probleem. Maar op voorhand berekenen OF je die 1,66% zal halen of niet...dat is natuurlijk een beetje moeilijker.

Ik bedoel maar, de echte problemen van dalende meeropbrengsten zullen zich maar manifesteren na een paar keer verdubbelen (als een bijkomende persoon geen 100 of 95, maar eerder 50 gaat produceren). Dat punt ligt al gauw een paar eeuwen in de toekomst, en dus buiten de meesten hun horizon.

Koen Robeys zei

Daarmee zitten we al veel meer op dezelfde golflengte: De verdubbelingen bevinden zich "buiten hun horizon". Precies. Het is juist om dat *binnen* de horizon te brengen dat ik "dingen die iedereen zou moeten weten" en dit soort posts zit te schrijven.

Eenmaal het probleem binnen de horizon zit, kan je vragen formuleren als "ben je zo zeker dat er schaalvoordelen en/of technologische evolutie zullen zijn?" Het antwoord is dat niemand daar zeker van kan zijn, maar dat het wel mathematisch zeker is dat stijgende bevolkingen heel snel verdubbelen. En dat de waarde van breuken daalt als hun noemer stijgt.

Overigens, met minder dan 3% per jaar heb je niet een paar eeuwen nodig, maar juist één eeuw om van 100 te stijgen 1,600. Alsjeblieft!

En eerlijk gezegd, ik denk dat dat een beetje was wat ik in mijn post ook al schreef.

Anoniem zei

wat zijn de nadelen van bevolkingsgroei?

Koen Robeys zei

Anonymus: Nu denk ik toch echt dat deze post voor zichzelf spreekt, over minstens één "nadeel van bevolkingsgroei". Als je je vraag niet specifieker kan maken zou ik niet weten wat ik er nog aan moet toevoegen.

Beste groeten,

Koen