Lang geleden, meer dan tien jaar, raadde een kennis me aan Iain Banks te lezen. Dat zou dan een hedendaagse uitbreiding van mijn science fiction kennis worden, want hoewel ik door Jack Vance van de mogelijkheden van het genre overtuigd was, was ik toch nooit veel verder geraakt. En dus las ik Excession en Consider Phlebas en... ik vond het maar matigjes.
De twee boeken spelen zich af in het "Culture" universum van Banks. The Culture is een pan-galactische cultuur die de hele Melkweg omspant en een vereniging is van diverse, vaak humanoïde (zucht: toch een probleempje...) soorten, alsook diverse soorten artificïële intelligenties. Dat is allemaal zeer naar mijn smaak, maar ik vond dat er ook veel ontbrak. Het was me allemaal te kosmisch; je omspande dan wel de hele Melkweg, maar je wist nooit waar je precies zat. De gebeurtenissen speelden zich paradoxaal genoeg de hele tijd af in een soort micro-omgeving, vermits elk punt "aan de andere kant van de Melkweg" ongeveer even bereikbaar was als alle andere. Te weinig samenhang, te weinig kader: een drie op de schaal van "kwotering" (1). Aan te bevelen voor de liefhebbers van het genre, maar niet iets dat je absoluut gelezen moet hebben.
Maar ik kon toch nooit de enorme spankracht van Banks' ideeën vergeten, de nazinderende beelden die hij wist op te roepen, de grootsheid van zijn visies... Dus sinds ik me de laatste jaren weer meer voor SF ga interesseren heb ik het nog eens opnieuw geprobeerd. De eerste was The Algebraist. Opnieuw een begin dat je met open mond doet staan kijken naar de spankracht van Banks visie, gevolgd door toch wel lange bladzijden die behoorlijk langdradig zijn. Maar toch ben ik vrij vlot door de eerste drie van de vijf delen geraakt, en eerlijk gezegd, vanaf toen vond ik het echt prachtig. Geslaagde karakters in een zeer interesante omgeving en een geslaagd verhaal, en naar het einde de "verrassing" waar je als lezer toch wat op zit te wachten: als heel het boek van dat niveau was geweest had ik een vier gekwoteerd: Een aanrader, een topper, als het genre niets voor jou is zal je er niet veel aan hebben, maar anders zeker te lezen.
Daarna heb ik Look to Windward gelezen. En dat is voor mij werkelijk een vier op deze schaal. Herlezer als ik ben kijk ik er nu al naar uit om het binnen enkele jaren helemaal opnieuw te lezen. Af en toe kwam het werkelijk adembenemend over in zijn visie. Normaal zou ik het een enorme afknapper vinden als iemand me vertelde dat alle menselijke karakters figuranten zijn. Het verhaal speelt zich af op een wereld van "The Culture", die dan ook door veel mensen bevolkt wordt, maar het zijn vertegenwoordigers van twee heel andere beschavingen, van buiten The Culture, die de hoofdpersonages zijn. En twee "Minds", de artificiële maar zelfbewuste intelligenties die respectievelijk de bestuurder van die wereld en een agent van een organisatie van The Culture zijn maken het klavertje vier compleet. Ver van een afknapper" te zijn maakt dit viertal een aantal ontmoetingen en bijhorende conversaties door die voor een enorme portie humor, reflectie en intrige zorgen. En ontroering. Vraag me niet hoe, maar in dit verhaal creëert Banks een "Alien" die de naam waardig is, die niet zomaar een geëxtrapoleerde mens naar een ander uiterlijk is, maar die geloofwaardig een biologische en een culturele en een persoonlijke achtergrond heeft, die hem drijfveren en emoties en persoonlijke thema's bezorgen en uiteindelijk een niet-menselijke persoonlijkheid waarmee je kan meeleven.
Dat is waar ik het voor een groot deel voor doe. Hoe zou dat gaan, zo'n contact tussen mensen en andere intelligente wezens? Als we per assumptie aannemen dat hun biologische achtergrond hen toch een béétje herkenbare motieven en doelen bezorgt, dan belet alle vreemdheid van de wereld niet dat je er mee kan handelen, ermee in conflict komen, complotten smeden of zelfs medeleven voelen.
Natuurlijk komt al dat gepraat over "emotie" en "medeleven" niet zomaar uit de lucht gevallen, maar zijn die consequenties van andere verhaalelementen die je soms in flashback krijgt meegegeven. Dat verhaal zelf heeft een heel behoorlijke plot, dus met "goeden" en "slechten" en de vraag of ze wel of niet hun zin krijgen, zoals elk verhaal op zijn naiefste niveau nu eenmaal dat soort vragen moet behandelen. Bij die verhalen en gebeurtenissen die Banks uiteindelijk allemaal netjes in elkaar weet te weven ontwikkelt hij soms kosmische visies die de beelden van Tolkien weten te evenaren. Om niet te vergeten dat de complexiteit van de plot me vaak aan John LeCarré deed denken.
Je vraagt je stilaan af waarom ik het niet ineens met een vijf kwoteer. Wel, het is meer dan "het principe", dat een vijf eigenlijk niet bestaat, omdat dat een zodanig meesterwerk is dat zelfs wie het genre niet genegen is; zelfs wie anders geen boeken leest, het toch zou moeten gelezen hebben. Ondanks alle bovenstaande loftuigingen over beeldende kracht en interessante figuren valt me op dat ik er uiteindelijk niet zo erg veel van meedraag. Ik hoefde Tolkien maar één keer te lezen, en de Herberg van Bree, het Huis van Elrond, de Mijnen van Moria, de Toren van Saruman, de Ruiters van Rohan, de Muren van Minas Tirith en de Heer van de Ringen zaten voor de rest van mijn leven in mijn hoofd. Ik wil er geen woord van mijn loftuigingen van terugnemen, maar de panorama's van Banks doen me soms veel meer denken aan beelden uit een droom, waar je een ongelofelijke indruk van hebt, maar die je met het verstrijken van de dag weer helemaal verlaten.
Maar een topper in het genre, dat is het zeker en vast.
--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/03/kwotering.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten