Nog een klein facet van de kredietcrisis

We nemen terug de post over de boekhouding (1) die vertelde dat een bankbalans een blad papier is, waar op de rechterkant staat waar het geld vandaan komt, en op de linkerkant wat er mee gebeurd is. Dus K opent een spaarboekje en stort er 1 op, en de bank schrijft rechts “K: 1” en links: “kassa: 1”. Als er zo 10,000 spaarders waren heb je rechts 10,000 rekeningen, en links staat er één rekening die zegt dat er 10,000 in de kassa zit, en "links" en "rechts" zijn in evenwicht.

Maar omdat de spaarders ook interest op hun boekjes willen laat de bank dat geld niet in de kas zitten, maar leent ze het uit in bijvoorbeeld 100 kredieten van 100. En nu staan er tegenover 10,000 spaarboekjes van 1 (aan de rechterkant) 100 kredieten van 100 (aan de linkerkant), en beide kanten hebben nog steeds een totaal van elk 10,000.

Maar, zegt nu de overheid, voor elk krediet dat je geeft moet je 4% van dat geld niet van spaarboekjes en dergelijke halen, maar er als bank je eigen geld insteken. Immers, zelfs als 4% van de kredieten verloren gaat blijft er genoeg over om alle spaarboekjes terug te betalen, en is de bank alleen haar eigen geld kwijt. Natuurlijk is het idee dat de bank met het verschil tussen de kosten van spaarboekjes en de opbrengsten van de kredieten ook de verliezen op de kredietportefeuille kan dragen, en dan nog winst overhoudt. Maar die 4% blijven een extra buffer voor als het om één of andere reden toch misloopt.

En dus ziet de balans er nu als volgt uit. Rechts staat er: “kapitaal: 400”, gevolgd door 9,600 keer “spaarboekje: 1”, en links staat er 100 keer “krediet: 100”, en het totaal is nog steeds 10,000 aan beide kanten.

Hiermee uitgerust kunnen we één van de (zeer, zeer vele) aspecten van de kredietcrisis schetsen. Wat gebeurt er wanneer de rentewinsten op de kredietportefeuille inderdaad niet volstaan om kapitaal verliezen op die portefeuille op te vangen? Zeg dat er twee kredieten van 100 verloren gingen en dat de rentewinst voldoende was om er één van te compenseren, zodat het tweede gewoon verloren is. De balans is nu: (rechts) “kapitaal: 300” en “spaarboekjes 9,600” en (links) “kredieten: 9,800” en "kassa: 100".

En zeker, de bank is geld kwijt, de aandeelkoersen zakken, maar de spaarders zijn nog steeds beschermd. Alleen, aangezien het kapitaal nog maar 300 is, en 4% van de kredieten door kapitaal moet gedekt worden is er niet langer voldoende kapitaal! Ofwel moet de bank haar kapitaal optrekken naar 4% van 9,800, zijnde 392, ofwel moet de kredietportefeuille kleiner worden.

Op dit punt komen de lezer termen als "15" of "Lippens" voor de geest, en hij beseft huiverend dat er gevallen zijn waarin mensen al even weinig zin hebben om bankkapitaal te onderschrijven als om gewoon op de beurs bankaandelen te kopen. En als het kapitaal optrekken niet lukt, en de kredieten moeten naar omlaag...

... dan komt er een grote aap uit de mouw! Met een kapitaal van 300 kan de 4% regel een portefeuille van 7,500 dragen. Maar er zit 9,800 in. Dus er moet 2,300 (!) uit. Zie je al gebeuren dat er een brave mens komt aankloppen voor nieuwe kredieten? De kranten zullen bol staan van de "credit crunch"! Maar er is erger. Als je op grote schaal assets moet verkopen, dan dalen die assets in prijs - en ook dat is iets dat we gewoon voor onze ogen zien gebeuren. Zeg dat de prijzen van onze soort kredieten dalen naar 80%. In een normale markt zal dat van geen kanten zo'n vaart lopen, maar af en toe zitten we nu eenmaal niet in een normale markt. Op een te verkopen kapitaal van 2,300 geeft 20% een verlies van 460. Maarreh... Ons kapitaal was nog maar 300, dus als daar 460 afmoet...

TOK!

Maar zelfs een stevig gekapitalizeerde bank zonder enige kredietverlies komt nu in een eigenaardige spiraal terecht. De kredieten van de andere banken zijn immers verkocht aan 80%, en overeenkomstig de nieuwe boekhouding moet ook onze solide bank haar portefeuille waarderen aan de marktprijs: "de kredietcrisis is ook de crisis van de nieuwe boekhoudwetgeving"! Een verlies van 20% van de portefeuille vreet ook een flinke hap uit het kapitaal van onze solide bank, en dus moeten die nu ook assets gaan verkopen. Maar dat zet de prijzen verder onder druk, en dus boeken ze een echt verlies op de verkochte kredieten, terwijl de bijgehouden kredieten zelf ook weer aan de nieuwe afwaarderingen onderworpen worden.

En ziedaar een perfecte spiraal die de meest gezonde bank kan meetrekken. Ik vertel het allemaal maar om te illustreren waarom er zoveel sprake is van "domino effect" (2). Of misschien moet ik er de post bijhalen die de banken met een andere industrie vergelijkt (3). Het is, nogmaals, niet zo dat we hier met een serie individuele ondernemingen te maken hebben, die allemaal onafhankelijk opereren. Veel meer dan andere industrieën is de banksector een sterk verweven geheel, waar de fouten van sommigen op de kap van heel de groep kunnen terechtkomen. Dat is de reden waarom het beeld van de domino's zo goed gekozen is. Een management mag er nog zo goed in geslaagd zijn de eigen dominosteen netjes en solide rechtop te zetten, maar de structuur van het geheel, de dominostenen in je buurt, kunnen je even goed tegen de vlakte doen gaan als je eigen fouten.

En dat is een toestand waar onze theorieën over vrije markten en de consequenties van risico niet altijd even goed rekening mee houden.

--------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/goed-nieuws-voor-de-linkse-critici.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/09/domino-effect-zie-ik-nu-iets-over-het.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/10/de-financile-tsunami-en-de.html