dinsdag 9 januari 2007

Wordt Saddam heilig verklaard?

Hier is een mogelijke vertelling van de geschiedenis. Een imperialistische beschaving bezet een stukje van het Midden Oosten en installeert er uit de klasse van de collaborateurs een marionettenregime. Het regime komt in botsing met de veel primitievere - maar door de bevolking als meer gelegitimeerd ervaren - leiders van de lokale cultuur, en al gauw verandert wat (met wat goede wil en veel duwen en trekken) een beschavingsmissie was in repressie. De lokale cultuur komt in opstand, maar kan de militaire macht van de bezetter niet aan. De beweging gaat ondergronds, pleegt aanslagen en smelt weer weg in de bevolking, en voor de zoveelste keer eindigen we in de toestand waarbij "de bezetter alleen maar de grond beheerst waar zijn soldaten op staan". En dan nog alleen bij dag, natuurlijk.

Overigens, de collaborerende klasse heeft al evenveel, zoniet meer, te vrezen van de aanhangers van de lokale primitievere ("barbaarse") cultuur als de bezetter zelf, en door list, verraad, omkoping, of welke middelen ook spelen ze de leiders van de verzetsbewegingen in handen van de bezetter. Onder sessies van getreiter en gespot executeren de bezetters en/of collaborateurs die verzetsleiders, maar vaak bereikt dat alleen maar dat ze een martelaarstatuut verkrijgen. De bezettende macht probeert nog de schijn hoog te houden, en de zaken voor te stellen alsof het eigenlijk de lokale bevolking was die de (plots belangrijk gemaakte) figuur heeft terechtgesteld, maar het kwaad is geschied. Het slachtoffer krijgt in de ogen van steeds bredere lagen van de bevolking een steeds mythischer statuut, en op het einde van een lange rit zie je een bijzonder vreemde evolutie. Van misdadiger over martelaar, via heilige tot god.

Maar, zal men opwerpen, het verhaal klopt niet helemaal. Saddam is heus niet "in opstand gekomen" tegen een imperialistische beschaving, want hij was integendeel aan de macht. En de bezetter heeft geen legitieme verzetsleider terechtgesteld, maar integendeel een dictator afgezet die veel bloed aan zijn handen had. En tenslotte was hij niet de vertegenwoordiger van de lokale cultuur, maar integendeel van een minderheid die met geweld aan de macht bleef. Dat is allemaal waar, maar toch klopt mijn verhaal wel degelijk. Ik heb het namelijk nog met geen woord over Saddam gehad, afgezet door de Amerikanen, maar wel over Jezus van Nazareth, gekruisigd door de Romeinen. Jezus was een lokale leider die in onvrede met de Romeinse bezetter leefde en die met de kruisiging - na de beroemde sessie van bespotting - de vernederende, typisch Romeinse executie voor politieke opstandelingen onderging. En de Romeinen hebben het verhaal voorgesteld alsof niet zijzelf, maar wel de joden, de lokale bevolking, hun leider hadden terechtgesteld. En de wereld heeft het, tegen de meest flagrante verdraaiïngen van de feiten in, geslikt. En Jezus was iemand over wie na zijn dood steeds woestere verhalen werden verteld, tot hij zowaar aan de oorsprong van onze eigen religie kwam te staan.

Over de manier waarop de heilige van vandaag vaak de misdadiger van gisteren was - maar dan wel uitsluitend via de omweg van zijn executie - heeft de filosoof René Girard boeken vol geschreven. Over hoe het heilige en het gewelddadige zo dicht bij elkaar liggen dat ze, verbonden door een chronologisch verband, twee kanten van dezelfde medaille uitmaken: La Violence et le Sacré (1,972). Over hoe het toekomstig heilig te verklaren slachtoffer eerst door een fase moet waarin hij als een veroordeelde crimineel helemaal geïsoleerd komt te staan en geëxecuteerd wordt: Le Bouc Emissaire (1,982). Over de overeenkomsten en verschillen tussen al die mythische verhalen of historische gebeurtenissen, en het Passieverhaal uit het Christendom: Des Choses Cachées depuis la Fondation du Monde (1,978) en La Route Antique des Hommes Pervers (1,985). Het heeft iets fascinerends te zien hoe je diezelfde thema's steeds weer te zien krijgt.

En lo and behold, Saddam is als een vuige crimineel uit een gat in de grond gesleurd, en hij heeft een vernederende executie ondergaan, en er ging een sessie van bespotting aan vooraf, en de bezetter probeert de zaken voor te stellen alsof het eigenlijk "de Irakezen" zijn die Saddam hebben terechtgesteld, en voor het eerst in net geen vier jaar militaire bezetting zie je weer op grote schaal mensen met portretten van Saddam door de straten banjeren, en was er zelfs een plaats waar je een semi officiëel rouwbeklag kon bijwonen. De overeenkomsten zijn waarlijk treffend. Moeten we ons over dat soort ontwikkelingen bezorgd maken? Of naderen we op het punt waar we beseffen dat we hadden moeten nadenken voor, en niet na, we aan allerlei militaire avonturen beginnen? Je weet met militaire avonturen nu eenmaal altijd wel waarmee je begint, maar nooit waarmee je eindigt.

7 opmerkingen:

Lieven zei

http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6244425.stm

Het proces is blijkbaar al begonnen.

Anoniem zei

Enkele kanttekeningen:
- de vergelijking Jezus - Saddam Hoessein is bij de haren getrokken (op z'n zachtst gezegd): Jezus, zoals algemeen overgeleverd, was alles behalve een geopolitieke leider. Jezus, zoals algemeen overgeleverd, is een mystieke leider. Saddam was, zoals algemeen bekend (zelfs aan zijn medestanders), een op en top geopolitieke leider, ontdaan van elke mystiek.
- over oorlog e.d.: oorlogvoering volgt een zeer aparte logica die voor Vlamingen heden te dage niet te vatten is. Vandaar wellicht dat ik, met mijn minuscule militaire ervaring (maar toch), nog geen énkele degelijke militaire analyse in de Vlaamse pers heb gelezen van eender welke post-1953 conflict. Vlaanderen weet niet wat het begrip "militair initiatief" inhoudt, het weet zelfs niet dat zo'n begrip bestaat, laat staan wat de problematiek is die achter dit begrip schuil gaat. En inzicht in "militair initiatief" is slechts een begin om iets te kunnen begrijpen van militaire operaties en bij uitbreiding oorlogvoering.

Koen Robeys zei

Ah, maar de mystiek komt pas achteraf - dat is nu juist het punt. Vergeet niet dat de evangeliën geschreven zijn tussen de jaren 30 tot 100 AD - één tot twee generaties na het optreden van Jezus zelf. Ze zijn ook helemaal geen documentegen geschreven door directe leerlingen van Jezus, maar geïnspireerd door Paulus, een Romeins staatsburger die met de lokale leiders in Judea een bijzonder moeilijke verhouding had.

Terwijl de tijd van Jezus zelf een rebellenleider te zien gaf die de Romeinen op zulk een punt als een crimineel beschouwden, dat ze hem de typische straf voor dat mensen bezorgden. Ik durf haast wedden dat Pilatus ook geen mystiek zag.

En vanaf dat moment was de rest history. Het begon met een martleaarstatuut en het eindigde met goddelijk statuut, en de verhalen, verteld door Romeinen, voor Romeinen, op plaatsen en in tijden die met Jezus zelf al lang niets meer te maken hebben, maken van de gewelddaden van de rebellenleider nog nauwelijks melding. Ja, Jezus die in zijn eentje de tempel schoonveegde - moet je je eens iets proberen bij voor te stellen, bij zo'n antieke tempeleconomie...

Van dat geweld blijft dus niet veel meer over in de verhalen. Het is vervangen door de mystiek, op enkele generaties tijd. En vandaag? Zie je *nu* al de bezetters jammeren over hoe vijf minuten mislukte executie niet de kans moeten krijgen om 50 jaar brutaliteit uit te wissen? En zie je *nu* al de tekenen van martelaarschap zich ontwikkelen?

Wel, misschien zie je het niet. Het bevindt zich vlak onder je eigen ogen, Lieven heeft er zelfs een url van geplaatst, maar het is mogelijk dat je het niet ziet. Ikzelf begon maar over die paralellen omdat het nu al een tijdje in alle kranten en op alle nieuwssites staat vermeld.

:-)

Koen

Anoniem zei

Geef aan God wat God toekomt, aan de keizer wat de keizer toekomt.

Toch even stevig aan de teugels trekken : lees eens goed de evangelies van de joods-christelijke auteurs over dit onderwerp. Jezus was in zijn tijd zeker controversieel, maar het zijn de evangelisten die zeggen dat hij door toedoen van (een deel van) de plaatselijke bevolking aan zijn einde kwam. De Romeinen waren realpolitiker: de baas zijn, maar rekening houden met de belangrijkste groeperingen in het 'protectoraat'. Jezus komt uit de teksten absoluut niet naar voren als een Romeinenbevechter. De eerste Romeinse tekst (Tacitus, ca. 100 n.C.) suggereert duidelijk dat Jezus gehaat was door 'de eigen mensen', niet de Romeinen. Pontius Pilatus waste zijn handen in onschuld zoals iedereen weet (uit de schrift, niet Tacitus) en liet uitvoeren wat, volgens onze terminologie, een democratische beslissing van de volksvertegenwoordigers was. Vanuit Romeins standpunt bekeken was Jezus hen eerder welkom, omdat hij hen daar ter plaatse een steun was in het verdeel-en-heers-principe. Dat hij niet sympathiek wordt beschreven door Tacitus heeft o.a. een literaire verklaring. De traditie van de geschiedschrijving kende een model (sinds Livius) van de verderfelijke sekte (exitialis superstitio), die als een besmettelijke ziekte ongemerkt de mensen aantast. Het christendom paste in dit model voor Tacitus' relaas over de christenvervolging door Nero. Dat hij daarin Jezus niet beschrijft als een Romeinenbevechter, maar simpel als de stichter van deze sekte, doet vermoeden dat hij onbelangrijk was voor de Romeinen ten tijde van zijn leven. Dus zeker niet zoals Saddam voor de Amerikanen. Bekend is Jezus' uitspraak 'en geef aan de keizer wat de keizer toekomt'. Toch niet iets wat een activist zou zeggen, denk ik. Zijn rijk was trouwens, volgens zijn eigen zeggen en volgens de evangelist 'niet van deze wereld'.

Koen Robeys zei

Hel Decker: zoals je de evangeliën leest, zo zijn ze ongetwijfeld ook door de auteurs bedoeld. Maar dat de manier waarop ze *bedoeld* zijn ook de manier voorstelt waarop de gebeurtenissen zich *werkelijk* hebben afgespeeld, is nu juist wat ik betwist.

Immers, wat ik opmerk is dat Jezus een typisch Romeinse executie heeft ondergaan, en met het bordje met de reden daarvan er nog bij: "De Koning der joden". De Romeinsen hebben joodse opstandelingen die het gezag van hun keizer betwistten door het koningschap van David te willen restaureren bij duizenden gekruisigd.

En het volgende dat er gebeurde was dat de Romeinen proberen de zaak voor te stellen alsof de joden dat zelf gedaan hebben. Het zijn immers Romeinen die (zoals ik al zei) *generaties* na Jezus een goddelijk statuut aan Jezus proberen te geven. In die optiek kan je alleen maar verwachten dat je verhalen ziet waarbij Pilatus "zijn handen in onschuld wast".

Alleen al die scène is eigenlijk een geweldige grap, want Pilatus stond erom bekend dat hij de joden op verschillende manieren in hun gezicht uitdaagde. Zo liet hij de standaarden van de legioenen bij de Tempel opstellen, goed wetend dat dat voor de joden godslasterlijk was: de standaarden bevatten de beeltenis van de Keizer en de Keizer werd aanbeden als een god. En onder de standaarden stonden de legioenen zelf: "Kom ze maar halen"! Pilatus aan de joden: een opgeheven middelvinger.

En van die man vertelt het verhaal nu dat hij de veroordeelde aan de joden uitleverde, zoals die "democratisch" gevraagd hadden, en in weerwil van zijn "ik zie geen schuld"... En nog wat later is er die oerRomeinse, absoluut on-joodse executie aan het kruis, met bordje erbij en al.

En tot 2,000 jaar later geloven wij dat de joden het gedaan hebben.

Hetzelfde voor de scène met het "geef aan de Keizer". Het ging er hier nog maar een paar posts geleden over, dus ik ga het niet allemaal herhalen. Maar tussen wat er is gezegd, en bedoeld, en wat de tekst ons probeert te laten lezen lijkt me een groot gat te gapen. Niet minder groot, eigenlijk, dan het gat dat gaapt wanneer ik moet geloven dat joden een andere jood wegens godslastering zouden gekruisigd hebben (terwijl hun straf daarvoor steniging was), nog *terwijl* het bordje met de werkelijke reden boven het Romeinse executiewerktuig hing...

Anoniem zei

Je zegt: want Pilatus stond erom bekend dat hij de joden op verschillende manieren in hun gezicht uitdaagde. Bij welke auteur heb je dat gelezen? Ik lees niet altijd alle posts en weet dus niet wat er over de keizeruitspraak daarin geschreven is. Maar waarom zou Jezus niet gekruisigd kunnen zijn met instemming en op aanstichten van zijn tegenstanders binnen het eigen volk? Dat kon Pilatus goed uitgekomen zijn, zonder dat het daarvoor eigen initiatief was. Ik denk dat de argumentatie evengoed de andere kant uit gebruikt kan worden. Zeg mij in welke teksten Jezus duidelijk als een anti-Romeinse activist naar voren komt.
Mvg.
(Overigens, om mijn vorige post te corrigeren: bij Tacitus komen de christenen naar voren als gehaat bij de eigen mensen, niet Jezus. Sorry voor deze misschrijving.)

Koen Robeys zei

Hel Decker: De auteur die het heeft over het provocerend optreden van Pilatus vs. de joden is Charles Vergeer. En die citeerde weer Flavius Josephus.

De reden waarom het ongeloofwaardig is (het is natuurlijk altijd *mogelijk* - als iemand binnen 2,000 jaar beweert dat in België in 2,007 iemand op de brandstapel is geëxecuteerd is dat ook alleen maar zeer onwaarschijnlijk) - dat de joden Jezus kruisigen stond er al bij. De joden kruisigden niet, maar stenigden. De Romeinen kruisigden wel, en ze deden dat ook vaak, in het bijzonder met opstandelingenleiders tegen de Keizer. En toen Jezus gekruisgd werd hong er zelfs een bordje bij met expliciet de tekst "de Koning der Joden". Er zijn overigens nog veel meer details die niet kloppen, maar zo flagrant als joden die kruisigen zijn ze niet. En ik ga ook niet heelder boeken overschrijven, natuurlijk.