Wordt Saddam heilig verklaard?

Hier is een mogelijke vertelling van de geschiedenis. Een imperialistische beschaving bezet een stukje van het Midden Oosten en installeert er uit de klasse van de collaborateurs een marionettenregime. Het regime komt in botsing met de veel primitievere - maar door de bevolking als meer gelegitimeerd ervaren - leiders van de lokale cultuur, en al gauw verandert wat (met wat goede wil en veel duwen en trekken) een beschavingsmissie was in repressie. De lokale cultuur komt in opstand, maar kan de militaire macht van de bezetter niet aan. De beweging gaat ondergronds, pleegt aanslagen en smelt weer weg in de bevolking, en voor de zoveelste keer eindigen we in de toestand waarbij "de bezetter alleen maar de grond beheerst waar zijn soldaten op staan". En dan nog alleen bij dag, natuurlijk.

Overigens, de collaborerende klasse heeft al evenveel, zoniet meer, te vrezen van de aanhangers van de lokale primitievere ("barbaarse") cultuur als de bezetter zelf, en door list, verraad, omkoping, of welke middelen ook spelen ze de leiders van de verzetsbewegingen in handen van de bezetter. Onder sessies van getreiter en gespot executeren de bezetters en/of collaborateurs die verzetsleiders, maar vaak bereikt dat alleen maar dat ze een martelaarstatuut verkrijgen. De bezettende macht probeert nog de schijn hoog te houden, en de zaken voor te stellen alsof het eigenlijk de lokale bevolking was die de (plots belangrijk gemaakte) figuur heeft terechtgesteld, maar het kwaad is geschied. Het slachtoffer krijgt in de ogen van steeds bredere lagen van de bevolking een steeds mythischer statuut, en op het einde van een lange rit zie je een bijzonder vreemde evolutie. Van misdadiger over martelaar, via heilige tot god.

Maar, zal men opwerpen, het verhaal klopt niet helemaal. Saddam is heus niet "in opstand gekomen" tegen een imperialistische beschaving, want hij was integendeel aan de macht. En de bezetter heeft geen legitieme verzetsleider terechtgesteld, maar integendeel een dictator afgezet die veel bloed aan zijn handen had. En tenslotte was hij niet de vertegenwoordiger van de lokale cultuur, maar integendeel van een minderheid die met geweld aan de macht bleef. Dat is allemaal waar, maar toch klopt mijn verhaal wel degelijk. Ik heb het namelijk nog met geen woord over Saddam gehad, afgezet door de Amerikanen, maar wel over Jezus van Nazareth, gekruisigd door de Romeinen. Jezus was een lokale leider die in onvrede met de Romeinse bezetter leefde en die met de kruisiging - na de beroemde sessie van bespotting - de vernederende, typisch Romeinse executie voor politieke opstandelingen onderging. En de Romeinen hebben het verhaal voorgesteld alsof niet zijzelf, maar wel de joden, de lokale bevolking, hun leider hadden terechtgesteld. En de wereld heeft het, tegen de meest flagrante verdraaiïngen van de feiten in, geslikt. En Jezus was iemand over wie na zijn dood steeds woestere verhalen werden verteld, tot hij zowaar aan de oorsprong van onze eigen religie kwam te staan.

Over de manier waarop de heilige van vandaag vaak de misdadiger van gisteren was - maar dan wel uitsluitend via de omweg van zijn executie - heeft de filosoof René Girard boeken vol geschreven. Over hoe het heilige en het gewelddadige zo dicht bij elkaar liggen dat ze, verbonden door een chronologisch verband, twee kanten van dezelfde medaille uitmaken: La Violence et le Sacré (1,972). Over hoe het toekomstig heilig te verklaren slachtoffer eerst door een fase moet waarin hij als een veroordeelde crimineel helemaal geïsoleerd komt te staan en geëxecuteerd wordt: Le Bouc Emissaire (1,982). Over de overeenkomsten en verschillen tussen al die mythische verhalen of historische gebeurtenissen, en het Passieverhaal uit het Christendom: Des Choses Cachées depuis la Fondation du Monde (1,978) en La Route Antique des Hommes Pervers (1,985). Het heeft iets fascinerends te zien hoe je diezelfde thema's steeds weer te zien krijgt.

En lo and behold, Saddam is als een vuige crimineel uit een gat in de grond gesleurd, en hij heeft een vernederende executie ondergaan, en er ging een sessie van bespotting aan vooraf, en de bezetter probeert de zaken voor te stellen alsof het eigenlijk "de Irakezen" zijn die Saddam hebben terechtgesteld, en voor het eerst in net geen vier jaar militaire bezetting zie je weer op grote schaal mensen met portretten van Saddam door de straten banjeren, en was er zelfs een plaats waar je een semi officiëel rouwbeklag kon bijwonen. De overeenkomsten zijn waarlijk treffend. Moeten we ons over dat soort ontwikkelingen bezorgd maken? Of naderen we op het punt waar we beseffen dat we hadden moeten nadenken voor, en niet na, we aan allerlei militaire avonturen beginnen? Je weet met militaire avonturen nu eenmaal altijd wel waarmee je begint, maar nooit waarmee je eindigt.