Wanneer je van een rijk boek als Friedrich Hayeks The Road to Serfdom niet weet waar te beginnen (1) helpt het te vertrekken met een concrete discussie. Op het blog van Luc Van Braekel had ik Hayeks citeren van “the Rule of Law” aangehaald (2). Daarop stelde Luc zelf me de volgende vraag:
“Ben je er zeker van dat Hayek de "Rule of Law" en de voorspelbaarheid van overheidsacties ook van toepassing achtte op buitenlandse betrekkingen en internationaal recht?”
Het antwoord daarop was: ik ben daar niet zeker van. Een mens kan nu eenmaal niet alles uit het hoofd weten. Maar het was belangrijk, want ik had de “Amerikaanse neo-conservatieven” bekritizeerd omdat hun ideeën ingingen tegen precies dat principe. Alleen, die ideeën gingen over internationale politiek – en zoals LVB en ikzelf denken (mèt de neo-conservatieven) bestaat er weinig of geen internationale rechtsorde. Bij gebrek aan recht, vonden de neoconservatieven, bleef er niets anders over dan “macht gebruiken om morele doelen te bereiken”.
Dat is wat naar mijn smaak zo tegen filosofieën als die van Hayek ingaat, dat ik met een grote zucht van opluchting de dag zal begroeten waarop die neo-conservatieven van hun macht verdreven worden. Maar omdat ik niet dadelijk het antwoord wist op Lucs vraag bleef ik het maar op die “filosofie” houden. En vermits tegen elke interpretatie een andere interpretatie kan staan was op dat moment de conversatie voorbij.
Zoiets is uitstekend om het allemaal nog eens opnieuw te bekijken. De daarop volgende dagen en weken verder in The Road to Serfdom gesnuffeld, en nu kan ik mijn zaak beter argumenteren. Hier is wat Hayek over de “Rule of Law” zegt:
“Stripped of all technicalities this means that government in all its actions is bound by rules fixed and announced beforehand.” (RtS, hoofdstuk 6)
Want, had Hayek erbij gezegd, zodra die abstracte principes er niet zijn, is de staat niet langer een middel waarmee vrije individuen hun persoonlijke doelen kunnen bereiken, maar wordt hij zelf het instrument van een bepaald beleid door een bepaalde groep. Die staat zal dan bij het bereiken van dat doel zijn eigen waarden en doeleinden opleggen aan de hele gemeenschap, en daarmee zelf een morele normgever worden. Alleen is dat een opgelegde, en daarmee totalitaire norm geworden, en vandaar naar de titel “Road to Serfdom" kan de lezer het wel zelf bedenken.
Maar Lucs vraag was natuurlijk wel pertinent. Ik zie twee onderdelen:
1. Maakt het (toegegeven) feit dat er weinig of geen internationale rechtsorde bestaat dat het principe van de Rule of Law enkel binnen de gemeenschap, en tussen de deelnemende burgers van die staat geldt?
2. Was Hayek van mening dat er voor de internationale rechtsorde een Rule of Law zou moeten zijn (bijvoorbeeld, verzin ik er maar snel even bij, door een fatsoenlijk werkende internationale rechtsorde te creëren)?
Intussen heb ik in het boek gevonden dat Hayek uitdrukkelijk “the belief” ontkent dat “Rule of Law” en het bestaan van een rechtsorde één en hetzelfde zijn:
“(…) the belief that so long as all actions of the state are duly authorised by legislation, the Rule of Law will be preserved. But this is completely to misconceive the meaning of the Rule of Law. This rule has little to do with the question whether all actions of government are legal in the juridical sense. They may well be, and not conform to the Rule of Law.” (RtS, hoofdstuk 6)
De Rule of Law is dus wel een principe dat zegt dat er regels moeten zijn die abstract gelden, algemeen gelden en voorspelbaar zijn, maar het zegt niet dat die regels formele juridische regels moeten zijn. Dat was wat ik probeerde uit te drukken met dat beroep op een Hayekiaanse “filosofie”. De vraag is immers: wat wil Hayek? En wat hij wil is een staat die in zijn optreden beperkt wordt, zodat hij een “instrument is voor vrije mensen om hun persoonlijke doelen te bereiken”. Terwijl wat hij niet wil een discussie is over formalismen om achter bepaalde verbale mankementen een staat toe te laten alsnog zijn gang te gaan.
Daarmee lijkt me dan ook de eerste vraag beantwoord. Het is niet omdat er weinig tot geen “internationale rechtsorde” bestaat dat er geen Rule of Law zou kunnen zijn. Zodat we bij de tweede vraag komen: of er dan (volgens Hayek) in de internationale gemeenschap ook één (zou) moet(en) zijn.
Voor die vraag gaan we naar het 15de hoofdstuk, dat met de titel “The Prospects of International Order” precies daarover gaat. En hier komt Hayek na de nodige voorzichtige overwegingen rond dat ontbreken van veel internationale rechtsorde tot het volgende besluit:
“And even more than in the national sphere, it is essential that these powers of the international authority should be strictly circumscribed by the Rule of Law.” (RtS hoofdstuk 15)
Daarmee denk ik te antwoorden op Lucs vraag naar de toepasselijkheid van het principe “Rule of Law” op een internationale gemeenschap, zelfs gegeven dat er geen internationale rechtsorde is. Het is zelfs “nog belangrijker” dan in de “nationale sfeer”! En tot slot geef ik nog een laatste zinnetje mee, dat toont dat het eenvoudig gaat om de uitbreiding en toepassing van zijn hele filosofie op die internationale gemeenschap. Hij heeft het over hoe die gemeenschap zich moet baseren op een “division of power", en:
“This division of power would inevitably act at the same time also as a limitation of the power of the whole as well as of the individual state. Indeed many of the kinds of planning which are now fashionable would probably become altogether impossible” (RtS hoofdstuk 15)
Gevolgd door het absoluut cruciale zinnetje, enkele regels verder:
“And it [die division of power] confines international planning to the fields where true agreement can be reached – not only between the “interests” immediately concerned but among all those concerned” (RtS hoofdstuk 15)
Het is namelijk zo dat je doorheen het hele boek verneemt dat sommige soorten (rationele) planning vanzelfsprekend denkbaar en nuttig kunnen zijn, maar dat die enkel kunnen wanneer er totale overeenstemming over bestaat – en juist het feit dat dat laatste erg weinig voorkomt is nu precies wat Hayek er goed aan vindt: er zal dus heel weinig planning zijn.
Kijk, het lijkt me duidelijk dat ik altijd heb aangevoeld hoe die “neo-conservatieven” uiteindelijk niet te vertrouwen waren met het ideeëngoed van liberale denkers als een Hayek, maar dat ik dat doodgewoon nooit zo netjes kon uitschrijven, omdat ik niet eens van Hayeks ideeën op de hoogte was. En zeggen dat ik me er uitgebreid om heb moeten laten uitschelden, voor “links”, aanhanger van Stalin, en vele, vele andere...
------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/01/friedrich-hayek-rechts-maar-toch-goed.html
(2) http://lvb.net/item/5790#56315
Geen opmerkingen:
Een reactie posten