In 1,999 verscheen een boek getiteld Mother Nature, Natural Selection and the Female of the Species. De auteur was Sarah Hrdy die naam heeft gemaakt op een terrein dat mij ook al een hele tijd interesseert: anthroplogie en primatologie. Of anders gezegd, wat kunnen wij mensen leren over onszelf door de studie van de (andere) apen?
Het is een dik boek en het is een rijk boek, en dus haal ik er hier maar één enkele kapstok uit. Die kapstok is de mythe van het "moederinstinct". Naar onze (21ste eeuwse, welvarende) morele maatstaven is "moeder natuur" een zeer wrede, in het beste geval onverschillige moeder. Ik haal één voorbeeld aan uit het blote hoofd; de berin die een worp met maar één jong krijgt zal dat jong vaak laten verkommeren, om sneller aan een nieuwe poging te kunnen beginnen. Beter een jaar zonder jong en volgend jaar drie, dan vele jaren investeren in dat ene jong - en natuurlijke selectie (1) en de evolutionaire calculus (2) doen de rest.
Wij, mensen, zijn in veel opzichten wandelende contradicties, en voor dit onderwerp is het niet anders. Aan de ene kant is het zo dat het veel moeite kost om het menselijk jong op te kweken tot de volwassenheid. Natuurlijke selectie stuurde dus de mens naar een sterk ontwikkeld beschermersinstinct voor de jongen van onze soort. Tegelijk leefde de mens van de pre-industriële samenleving in een wereld waarin de kindersterfte opliep tot in de tientallen percenten. Tijdens de vele crisissen die we in het Europa van de middeleeuwen en de Renaissance hebben gekend zijn percentages van meer dan vijftig percent opgetekend.
Wij, hedendaagse papa's en mama's uit een wereld waarin dat cijfer gezakt is naar iets van een 0.4% (zeg: het cijfer is gedeeld door honderd; en dat juist in de periode waarin het kapitalisme honger en ellende doorheen de wereld verspreidde!) kunnen ons doodeenvoudig niets voorstellen bij een wereld waarin het heel normaal was dat je verschillende van je baby's en peuters moest begraven.
Uit die wereld hebben ons nog boodschappen bereikt waaraan we de hartverscheurende toestanden kunnen aflezen die de mensen moeten doorgemaakt hebben. Zoals het sprookje van Hansje en Grietje waarin de ouders zo in de rats zitten dat ze dan maar hun kinderen achterlaten in het bos. Of zoals de briefjes die ouders meegaven wanneer ze hun kinderen dumpten in de weeshuizen, waar de sterfte vanzelfsprekend nog veel hoger lag, terwijl in de briefjes toch oproepen stonden om uitgerekend dat kleintje een beetje te willen opvolgen, met instructies van wat het nodig had.
Wij, efficiënte Europeanen bezaten al voldoende uitgewerkte administraties om dat soort briefjes te bewaren tot Hrdy ze in een boek kon vermelden. Daar zien we dat spanningsveld tussen een sterk ontwikkeld broedzorginstinct en een besef van wat materieel haalbaar is geïllustreerd. De berin van hierboven in ieder van ons... Ze laten hun kinderen heus niet verkommeren wegens een "gedegeneerd moreel bewustzijn", of zoiets. Die laatste ideeën zijn alleen maar de uitdrukking van een moraal die zelf de moraal van de welgestelde bovenlaag van de pre-industriële samenleving is. De mensen die wel de middelen hadden om hun "moederinstinct" in de praktijk te brengen produceerden een moraal die paste bij hun positie en die toeliet om te gaan preken waar de toestand er heel anders uitzag - en als het niet overtuigend overkwam konden ze er altijd nog een sausje van hel en verdoemenis over uitgieten.
Met dat alles in het achterhoofd dacht ik ineens terug aan een nieuwsbericht van alweer jaren geleden. De Amerikaanse misdaadcijfers waren nogal plotseling spectaculair gezakt. En dat gebeurde juist 15 (of 18, of welk toepasselijk getal ook) jaar na de versoepeling van één of andere sociale regel die op de conservatieven wel het toppunt van moraal verval zal geleken hebben. Bijvoorbeeld (ik weet het niet meer) abortus was destijds juist toegelaten zodat er nu, pakweg 15 jaar later, veel minder kinderen waren opgegroeid in de wanhopige omstandigheden die zelf de broedhaarden van criminaliteit zijn. Je moet er geen moment aan twijfelen dat "progressieven" zullen gezwaaid hebben met hun grote gelijk, terwijl "conservatieven" over hun voeten zullen gestruikeld zijn van haast om te tonen dat het aan de zonnevlekken was gelegen...
Maar sta me toe een soortgelijke vraag te stellen in een rustiger vaarwater. Gegeven dat onze wereld al lang geen "pré-industriële samenleving" meer is. Gegeven ook dat het veel gemakkelijker is geworden om normaal seksueel gedrag te vertonen (en dat is niet het gedrag dat de conservatieven "normaal" noemen, wel wat primatologen en anthropologen normaal noemen) zonder dat je meteen een nest kinderen hebt om naar om te kijken. De pil! Zou het evenwel kunnen dat daarmee een selectiedruk is ontstaan, waarbij mensen meer nakomelingen hebben naarmate ze meer nakomelingen willen hebben? Met andere woorden, zou het kunnen dat "moederinstinct" - dat wreed uit het verband gerukt verschijnsel dat zeker bestaat, maar helemaal niet zo absoluut als de conservatieven zouden willen - nu juist wel meer kan gaan voorkomen in de populatie, naarmate meer generaties passeren waarin dat een positieve impact heeft op de kans op nakomelingschap?
Laat je nu vooral niet wijsmaken dat wat ik hier vertel, zelfs als het waar was, iets is waar je op enkele generaties tijd veel van zou zien. Maar het zou wel een mooi voorbeeld zijn van de "welvaartparadox". Die paradox gaat er over hoe de welvaart vaak als iets "slechts" wordt voorgesteld - maar dat daarom niet is. Bijvoorbeeld, het maakt het milieu kapot! Maar tegelijk blijkt dat het de landen zijn die zich het verst ontwikkeld hebben die ook de meeste inspanningen leveren voor het milieu. In dit voorbeeld heeft de welvaart tot "verslappende zeden" geleid, met onder andere (hijg van ontzetting) voorbehoedsmiddelen die toelaten (nog een hijg van ontzetting) normaal seksueel gedrag te vertonen zonder dat zich dat in kinderen vertaalt. Maar zeg nu zelf: als het waar is dat het gevolg daarvan is dat het "moederinstinct" veel sterker wordt - dan is dat toch iets dat ook de conservatieven moeten toejuichen?
UPDATE: enkele dagen later heb ik hier nog de volgende verduidelijking aan toe gevoegd:
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/01/ik-probeer-moederinstinct-te.html
--------------------------------------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/nogmaals-natuurlijke-selectie.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/12/de-evolutionaire-calculus.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten