Het is de Schuld van... De Welvaart!

Een tijdje geleden las ik een bespreking van een documentaire die me door mijn hoofd is blijven spoken. Het ging over een “nogal onpersoonlijke, zakelijke voorstelling van economische ontwikkelingen in landen als China” of zoiets. De documentaire toonde de nieuwe fabrieken en de veranderende levens van de mensen, maar allemaal zonder veel commentaar, kortom, het was een kritiek die zijn werk deed: Hij vertelde de potentiële kijker waar die zijn tijd in zou steken, indien die potentiële kijker ook werkelijk zou kijken.

Wat er door mijn hoofd bleef spoken was de vermelding van een welbepaalde reeks scènes. Afwisselend werd het drukke; mondaine leven van één of andere jonge professional in beeld gezet, en dan de scènes van het plattlandsproletariaat, enkele honderden meter verder.

De bedoeling, zo vernamen we, was te tonen dat de razendsnelle ontwikkelingen ook veel ellende veroorzaakten.

Zo stond het er: “veroorzaakten” of een andere, soortgelijke term die causaliteit impliceert.

Wat mij telkens weer verbaast is het gemak waarmee een bepaald soort verhalen passeert, terwijl minder dan enkele seconden nadenken zou volstaan om de grootste maatschappijcriticus te doen inzien wat er weer allemaal wordt uitgekraamd. Aangenomen dat die maatschappijcriticus dat zou willen inzien, natuurlijk, maar dit terzijde.

Wanneer je die twee soorten scènes afwisselend presenteert, dan zijn er een paar dingen die je daarmee kan illustreren. Bijvoorbeeld dat de toenemende rijkdommen niet gelijk verdeeld zijn. Maar dat is iets dat in mijn opinie niet eens erg is. Ook hier bij ons zijn de rijkdommen niet gelijk verdeeld. Ikzelf ben bijvoorbeeld veel minder rijk dan Frère, maar in de mate dat rijkere mensen dan ikzelf hun rijkdom op fatsoenlijke manier bij elkaar hebben gekregen kan dat me bijzonder weinig schelen. Iemand anders mag zich natuurlijk wel zorgen maken over "ongelijkheid", maar ik niet: gewoon mijn opinie.

Iets anders dat je met die afwisselende scènes kan tonen is dat veel mensen helemaal geen deel hebben aan de toenemende rijkdom. Dat is iets heel anders dan ongelijkheid op zich. Als mensen helemaal geen deel hebben, in de zin dat ze hartverscheurend arm blijven, dan vind ik dat vreselijk. En met mij vinden heel veel mensen dat vreselijk, over het hele politieke spectrum van extreem-links tot een heel eind naar rechts. Er kunnen enorme meningsverschillen zijn over wat we er aan gaan doen, maar iedereen vindt het vreselijk.

Maar wat je met die afwisselende scènes niet kan tonen, dat is dat de moderne ontwikkelingen ook heel veel ellende creëren. Je kan honderd keer tonen dat twee dingen samen voorkomen, zonder dat je ook maar één stap gezet hebt naar het bewijs dat het één het ander ook veroorzaakt.

In dit geval is het tegendeel het geval. De historische realiteit is dat het volstaat een eindje in het verleden terug te gaan, en je komt midden in een wereld met een uitgebreid stedelijk en/of plattelandsproletariaat terecht. Dat kan je alleen maar romantizeren tot “de goede oude tijd” als er geen schijn van kans is dat je er zelf zou moeten gaan leven. Een wereld waarin de levensverwachting helemaal geen tachtig jaar is zoals bij ons, en waar de kans dat je als vrouw sterft in het kraambed bij de tien percent ligt, en zo nog een paar.

Terwijl iedereen die dingen uitkraamt alsof de toenemende welvaart die ellende veroorzaakt impliceert dat al die toestanden er vroeger niet waren. Alleen dingen die pas na het optreden van een bepaald verschijnsel gebeuren kunnen door dat verschijnsel veroorzaakt worden, nietwaar? Dus hoe zou de ellende van het plattelandsproletariaat, “enkele honderden meter verder”, nu door de toenemende welvaart kunnen veroorzaakt worden, als die ellende er al lang voor die welvaart was?

Dat zijn dingen die heel gemakkelijk door iedereen kunnen ingezien worden. En toch volstaat het verhaaltjes te lezen, en beelden te zien, waarbij een ellende die sinds millennia bestaat samen valt met een groeiende welvaart, en de halve wereld loopt er in en staat klaar om voor waar te verkondigen dat de welvaart de armoede veroorzaakt.

Beats me.