(Het volgende is een stukje dat ik al eens eerder op een nieuwsgroep van Usenet heb gezet. Omdat ik het nog altijd interessant vind lijkt het me wel iets voor hier ook.)
In een artikel uit 1947 (1) werpt Arnold Toynbee een blik op het Eurazië van het jaar 1,500, en ziet een brede waaier aan verschillende beschavingen. En het interessante is, ze denken allemaal, stuk voor stuk, dat alleen zij een "beschaving" zijn, en dat alle anderen alleen maar een bende omhooggevallen barbaren zijn.
Nu zou daar in een aantal gevallen iets voor te zeggen zijn. China, bijvoorbeeld, vertoont in 1,500 een historische continuiteit die door niemand zelfs maar in de verte benaderd wordt, en een peil van wetenschap en technologie dat hoogstens hier en daar een vergelijkbaar niveau haalt. In vergelijking daarmee zien de pretenties van de erfgenaam van het Romeinse Rijk - via het gevallen Byzantium inmiddels in het Orthodox Christendom van Moscovië terechtgekomen - of van de Islam, heersers over een strook beschaving van de Atlantische kust tot de grenzen van het Chinese keizerrijk, er bescheidener uit. Maar in vergelijking met een stel echte omhooggevallen barbaren steken ze er kilometers bovenuit. Voorbeelden van die omhooggevallen barbaren zijn er in Japan. Ja, het tart de verbeelding, maar deze late, zeer late erfgenamen van een Chinese politieke cultuur en een Indische spirituele cultuur beelden zich werkelijk in een superieur volk te zijn, dat al de anderen met gemak in zijn zak steekt.
En hou je vast, maar aan het andere extreem van het continent loopt er een stel nog grotere slachtoffers van ingebeelde grootheid rond! Hahaha, de Europeanen die 15 eeuwen geleden, toen bijna iedereen al millennia beschaving achter zich had, voor de eerste keer een glimp van Juul Cesar te zien kregen, dachten werkelijk dat zij, en niemand anders, enzovoort: hahahahaha!
Maar lo en behold, er gaan een dikke 400 jaar voorbij, en wie staat daar, inmiddels in zijn eentje, nog steeds hetzelfde deuntje te zingen - stomweg omdat ze alle anderen van het toneel heben geveegd? Dat zijn diezelfde Europeanen waar we zo hard om gelachen hebben! Dat geeft een warm en aangenaam gevoel, nietwaar? Zo door de feiten in het gelijk te worden gesteld, als dat geen materiaal voor een kaskraker is!
Maar wacht. Als het voorbijgaan van 400 jaar goed genoeg is om het bewijs van de superioriteit van de Westerse Beschaving te leveren, dan moet hetzelfde gelden voor het voorbijgaan van 500, en van 600 en 700 jaar. Wat is de kans dat de Europeanen (en hun Amerikaanse erfgenamen) ook na 500 en 600 en 700 jaar zoveel pret beleven?
Toynbee denkt, note bene: in 1947, alle reden te hebben om te denken dat het lachen ook de Westerlingen zal vergaan. En Toynbee zou Toynbee niet geweest zijn, als hij er niet bij dacht dat religie de sleutel van de verdere geschiedenis zou zijn. Zoals de Grieks-Romeinse beschaving het uiteindelijk niet volhield tegenover het réveil van de onderworpen Perzische en Mesopotaamse culturen, omdat de spirituele inhoud van hun polytheïsme het niet kon bolwerken tegen de nieuwe religies, zo vertoont ook het Westen een spirituele leegte die niet kan worden opgevuld door technologische superioriteit (voor zolang die duurt). En Toynbee houdt, in 1947, zijn hart vast.
Eigenlijk, denkt Toynbee, zijn het niet zozeer de weerlegde aanspraken van alle anderen die zo pathetisch zijn, maar wel het feit dat er één is die het nog altijd niet gesnapt heeft. Eigenlijk is de enige vraag hoe lang het zal duren, en onder welke vorm het zal gebeuren, voor het Westen ook de les leert die alle andere beschavingen inmiddels geleerd hebben.
Wel, een halve eeuw later maakt Samuel Huntington furore met een boek (2) dat serieus aan het denken zet. Nog steeds is het Westen in een positie om eens goed te lachen met iedereen die ooit gedacht heeft dat één of andere niet-Westerse beschaving eigenlijk de "echte" beschaving was. Maar er zijn twee principes die in het licht van Toynbees profetieën extra weerklank krijgen. De eerste is de titel van een paragraaf: "la revanche de Dieu". Wie, o wie, had in onze tijden van secularizatie (hey, we zijn aan het terugblikken op de Westerse zelfgenoegzaamheid uit de periode 1947 - 1996) verwacht hoe sterk de wederopstanding van de religies had kunnen zijn? En het tweede principe tweede is wat Samuelson "modernization is not Westernization" noemt. Japan, China, India, Maleisië en vele andere, ze zijn allemaal het levende bewijs dat andere beschavingen de Westerse technologie kunnen overnemen - en vervolgens versterkt en verfrist uit de schok van de botsing kunnen tevoorschijn komen.
Toynbee, op één van de hoogtepunten van de positie van het Westen, bepleit een vorm van bescheidenheid. Hoe sneller het Westen ook begrijpt wat iedereen al lang begrepen heeft, namelijk dat er niet zoiets bestaat als een definitieve overwinning van de ene beschaving op alle andere, hoe beter. Hoe sneller het Westen ook begrijpt wat alle anderen al lang begrepen hebben, namelijk dat er 500 of 600 of 700 jaar na het jaar 1,500 alleen zal onderhandeld worden over de relatieve positie van iedereen, ook van het Westen, in het samenleven op de planeet, hoe beter. En daar lijkt Samuelson het op zijn manier ook wel mee eens te zijn.
-----------------------------------------------------------------------
(1) Toynbee, The Unification of the World and the Change of Historical Perspective, in Civilization on Trial, 1949, hoofdstuk 5
(2) Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, 1996.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten