Er klopt iets niet.

Onze maatschappijcritici overstelpen ons graag met de volgende reeks aanklachten:

1. De kapitaalstromen worden alsmaar meer geliberalizeerd, opdat ze een maximaal rendement kunnen nastreven.
2. Het Westen verwerft zijn grote rijkdom door de Derde Wereld uit te buiten.
3. Kapitalen stromen op massale schaal van arme Derde Wereld landen naar rijke Industrielanden.

En dat zijn beslist dingen om eens goed over na te denken. Alleen, één van de gevolgen van dat nadenken is dat opvalt dat deze drie klachten onmogelijk tegelijk waar kunnen zijn. Hoe harder we overtuigd zijn van enkele van deze klachten, hoe harder we er ook één zullen moeten schrappen. Kijk mee.

Laten we beginnen met de meest striemende aanklacht: het Westen wordt rijk door uitbuiting. Als we dat gewoon even aannemen, dan volgt daaruit dat de meest “maximale rendementen” te rapen vallen in de landen waarin wij de anderen uitbuiten. Wat is anders de betekenis van “uitbuiten”, als het niet neerkomt op het zich toeëigenen van zoveel mogelijk opbrengsten? Dus moeten er, indien de kapitalen vrij zijn om maximale rendementen te gaan opzoeken, gigantische kapitalen vloeien van rijke naar arme landen. En in dat geval kunnen we ons niet langer beklagen over de gigantische stromen die juist van arm naar rijk vloeien.

Maar dat laatste is iets dat heel plausibel is. De financiële markten praten er letterlijk alle dagen over: het hangt als het zwaard van Damocles boven de waarde van de dollar. Economisten van alle strekkingen debatteren over de vraag of het houdbaar is of (naargelang die strekking) juist niet. En de linkse critici twijfelen er al helemaal niet aan, vermits het één van de dingen is waarover ze zo hard klagen. En met linkse critici, economisten en financiële markten eendrachtig aan hetzelfde zeel trekkend, zullen we het wel kunnen eens worden dat de kapitalen stromen van arm naar rijk, zeker?

En in dat geval, hoe ziet het plaatje er dan uit? Als de kapitalen van de wereld op zulke massieve schaal naar de industrielanden vloeien, wat zegt ons dat dan over die kapitalen? Zijn ze dan ineens niet meer vrij, of geïnteresseerd, om te gaan naar de plaatsen waar ze maximaal rendement konden halen? Of, als kapitalen toch vrij zijn, en op zoek naar maximale rendementen, en ze stromen met quasi de lichtsnelheid weg uit de plaatsen waar er uitbuitingswinsten te halen vallen, volgt daar dan niet uit dat het met die “uitbuitingswinsten” nogal moet meevallen?

Kortom, je kan willekeurig twee van de drie klachten uit het lijstje nemen, en aannemen dat ze waar zijn, maar dan moet, op het niveau van de meest simpele logica, de derde klacht onwaar zijn. Dus:

INDIEN geliberalizeerde kapitalen een maximaal rendement kunnen en willen nastreven EN het Westen rijk wordt omdat in de Derde Wereld uitbuitingswinsten te rapen vallen, DAN moeten er massaal kapitalen naar de bron van die uitbuitingswinsten vloeien (en niet omgekeerd), OF:

INDIEN het Westen rijk wordt door in de Derde Wereld uitbuitingswinsten op te rapen, EN kapitalen stromen op massale schaal weg van de plaats waar die winsten te rapen vallen, DAN zijn de kapitaalmarkten niet vrij, en/of ze zijn niet geïnteresseerd in maximale winsten, OF:

INDIEN kapitalen maximaal rendement kunnen en willen nastreven, EN ze vloeien massaal naar de industrielanden, DAN vallen er in de industrielanden veel grotere winsten te rapen dan door het uitbuiten van de Derde Wereld, en dan ontstaat de rijkdom van het Westen niet door uitbuiting.

En dat is het punt waarop de meeste mensen boos worden – tenminste, als ze alle drie de aanklachten willen volhouden. Maar, en met alle respect, hier scheiden zich de mannen van de jongens. Alle goede bedoelingen van de wereld kunnen geen toestemming afdwingen om dingen vol te houden die op het eenvoudigste niveau, namelijk de logica, onmogelijk kunnen waar zijn. Eén van de drie zal moeten sneuvelen.

En verder dan het signaleren van een logisch probleem maak ik geen aanspraak op enige kennis van zaken. Maar als een kwestie van persoonlijke opinie: Aangezien ik denk dat kapitalen vrij zijn, en geïnteresseerd, om maximale rendementen na te streven, en aangezien ik denk dat kapitalen op massale schaal stromen van arme landen naar rijke landen, denk ik te moeten concluderen dat er veel minder winsten te rapen vallen in de Derde Wereld, dan we zo gemakkelijk geloven. En natuurlijk blijf ik uitkijken naar nieuwere, betere inzichten.