Herman De Dijn

Herman De Dijn (in De Standaard van 17 februari 2006) is ontevreden omdat een criticus van de kerkelijke moraal deze moraal als hoogbejaard had afgeschilderd. Namelijk had deze criticus herinnerd aan hoe die moraal dateert uit een tijd dat de gemiddelde levensverwachting ergens rond de twintig jaar zat.

Herman de Dijn is hoogleraar filosofie aan de KUL; het is dus "professor De Dijn". Maar dat belet niet dat het de professor "het verstand te boven gaat" - hij zegt dat uitdrukkelijk zelf - wat de relevantie van die opmerking is. Voorstellen om dat soort onderwerpen "op wetenschappelijke basis" te benaderen wijst hij af. Want, zo put de professor rijkelijk uit zijn vakgebied, denkers als Hume en Einstein en Wittgenstein hebben aangetoond dat de wetenschap ons uiteindelijk niets leert over de morele vragen.

En daarin heeft professor De Dijn gelijk! Maar dat onvermogen van wetenschappelijke feiten om uitspraken te doen over ethische kwesties is niet de standaardreden waarom de standaardcriticus over de ouderdom van die teksten begint. Niet de wetenschappelijke feiten, noch de ethische vragen zijn wat door die grote ouderdom in vraag wordt gesteld, maar wel de criteria waarmee we de feitelijke en de ethische vragen benaderen.

Het probleem zit in het feit dat de bejaarde teksten in kwestie graag zouden zien dat wij deze criteria als eeuwige, onveranderlijke - kom, laten we het maar opbiechten, als Goddelijke - waarheden zouden zien en hooghouden. Want als de criteria eeuwig zijn, dan zijn ook de teksten die deze criteria uitspreken eeuwig. Terwijl veel onderzoek - wetenschappelijk, maar ook historisch of filosofisch - suggereert dat ethische standaarden in sterke mate zelf product zijn van hun tijd; bijvoorbeeld: de materiële omstandigheden waarin de mensen leefden die de bewuste teksten neerschreven. Waarmee we Hume, Einstein en Wittgenstein kunnen aanvullen met Marx, Nietzsche en Freud, plus grote stukken hedendaagse anthropologie en primatologie.

En meteen krijgt de opwerping over de levensverwachting van die tijd grote relevantie. Als iemand denkt dat hij te maken heeft met eeuwige waarheden, en dat dat de reden is waarom geen enkel wetenschappelijk feit daar enig afbreuk aan kan doen, dan is het niet moeilijk dat de relevantie van de levensverwachting van die tijd hem "boven het verstand gaat" - dat zijn nog steeds de woorden van professor De Dijn zelf. Maar iemand die bedenkt dat hij verondersteld wordt vragen over het zinvol leven van mensen (die met levensverwachtingen rond de tachtig af en toe zelfs de honderd overschrijden) uit te drukken in de criteria van voorouders die nauwelijks voorbij de twintig geraakten; die komt wel eens op het idee de waarde van die criteria zelf in vraag te stellen.

En laat ik vooral geen misverstanden creëren: van mij mag iedereen natuurlijk geloven dat ethische standaarden toch wel degelijk eeuwig en onveranderlijk en voor mijn part Goddelijk zijn. Maar ik zou liever zien dat dat geloof niet iedereen door de strot wordt gewrongen. Bijvoorbeeld van iemand die als negentigjarige aan een toestel ligt te vegeteren, en nog tien jaar in die toestand wordt vastgehouden, omdat de ethische standaarden van mensen die niet veel ouder dan 40 jaar werden, ruim 2,000 jaar geleden het leven tot Heilig hebben verklaard.