In een commentaar (1) op een post die ik had bekritizeerd (2), merkt Jos Verhulst op dat het citaat dat vaak aan Popper wordt toegeschreven alsof het zijn eigen mening is, inderdaad alleen maar zijn formulering is van de paradox die hij juist wil vermijden. Zoals ik zelf ook al opmerkte, de verwarring kan heel gemakkelijk om heel onschuldige redenen zijn ontstaan, en sindsdien een eigen leven zijn gaan leiden. Immers, steeds volgens Verhulst - en ik ben het er volkomen mee eens - de verwarring ontstaat al zodra we Poppers verder filosoferen over het onderwerp nader bekijken. Namelijk bevat die nog steeds het niet-tolereren van de intoleranten: zie de url.
Ik ben het eens met Jos Verhulst dat dit mee aanleiding kan geven tot de verwarring. Maar ik zou het er niet mee eens zijn (voor zover hij of iemand anders dat zou beweren) dat Popper daar werkelijk voor pleit. Het hele punt is nu juist dat Popper, voor een heel brede waaier aan onderwerpen (zoals "vrijheid", "democratie", "waarheid", "tolerantie", en nog een hoop meer) voorstelt op te houden met doen alsof dat eeuwige (of metafysische, Goddelijke, Platoonse,...) waarheden zijn, zodat je vertrekkend uit die realiteiten een betekenisvol beleid kan formuleren en voeren. Het ging er immers de hele tijd om dat je dat niet kan, omdat je altijd in paradoxen zal terecht komen. Ook Plato kon geen "absolute vrijheid" formuleren, omdat hij inzag dat het zou neerkomen op de vrijheid van de sterkste. Ook Popper kon geen "absolute democratie" verkondigen, omdat die democratie bij meerderheid, of bij verkiezingsoverwinning, zichzelf kon opheffen. Ook Koen - en hetzelfde geldt voor Jos - kan geen enkele politiek van tolerantie formuleren, zonder intolerant te worden zodra iemand hem het hoofd wil inslaan, of wat dan ook.
Dus zou een kritiek dat Poppers filosofie dat niet kan erg goedkoop zijn, omdat Popper nu juist degene is die er op gewezen heeft dat het onmogelijk is. En omdat het onmogelijk is, is de volgende vraag hoe je dan wel een zinvol beleid kan formuleren. En daar zoekt Popper zijn heil in een concept dat hem tot de grootsten van de twintigste eeuwse filosofie heeft gemaakt, toen hij het ontwikkelde voor de wetenschapsfilosofie.
Dat idee was dat je een waarheid nooit kan verifiëren, omdat je na welk aantal pogingen ook nog altijd tegenvoorbeelden over het hoofd kan gezien hebben. Zelfs als je tien miljoen witte zwanen hebt gezien blijft het mogelijk dat er op Borneo zwarte zwanen rondlopen, en je regel "zwanen zijn wit" is gefalsifiëerd. En dus is een goed criterium voor wetenschappelijkheid niet of je je waarheden kan verifiëren (want dat kan je nooit met 100% zekerheid), maar of je ze kan "falsifiëren"; in mensentaal: of ze in staat zijn de beproeving van het kritisch denken te doorstaan.
Dat concept bracht Popper over op zijn sociaal/politiek denken, zoals hij overigens in dat bewuste hoofdstuk (en niet alleen daar) uitlegt. In plaats van te vertrekken van de "ware vrijheid" en de "waarachtige tolerantie" en rest van de metafysische portrettengalerij, vraagt hij zich af hoe we kunnen vermijden dat de macht in handen komt van mensen die in naam van de "ware vrijheid" onvrijheid zullen opleggen. Met andere woorden: of de macht de beproeving van het kritisch denken van de samenleving kan doorstaan. Analoog aan de manier waarop zijn "kritisch denken" kan vermijden dat allerlei mensen in naam van de Waarheid met Hoofdletter één of ander religieus dogma opleggen, wil het vermijden dat iemand in naam van de (op straffe van Siberië boven alle twijfels staande) Dialectiek het Rode Paradijs kan opleggen.
En natuurlijk kan iedereen die, volgens het recept dat Popper ontmaskerd had, op zoek gaat naar "paradoxen bij Popper" die ook vinden. Omdat hij volgens dat recept nu eenmaal overal paradoxen kan vinden: dat was precies het punt. Waarmee niet de hele wereld, maar wel dat recept gediscrediteerd is. En daarom denk ik dat mensen die bezorgd zijn over pogingen in naam van de "waarachtige tolerantie" de intolerantie op te leggen, beter kunnen dan Popper, die de inconsistentie daarvan had aangetoond, zelf ook proberen te vangen in gediskwalificeerde inconsistenties. Veel beter, lijkt me, zou zijn dat (inconsistente) metafysisch denken op te geven, en over te gaan op het pragmatisch denken dat Popper voorstelt. Dat werkt niet voor wie samenlevingen wil creëren op basis van de biologische superioriteit van uitgerekend zijn eigen "ras", noch op basis van het Rode Paradijs, noch van het Rijk Gods op Aarde. Maar al de anderen zijn hartelijk welkom.
----------------------------------------------------
(1) http://www.brusselsjournal.com/node/1213#comment-9697
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/07/popper-tolerantie-en-andere-paradoxen.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten